Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) Nedir?
Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) , diz kapağının normalde uyluk (femur) kemiği üzerinde bulunduğu oluktan tamamen çıkması ve diz ekleminin dışında bulunması demektir. Genelde diz kapağının ilk seferinde yerinden çıkması için şiddetli bir travma veya darbe gerekirken tekrarlayan çıkıklar çok daha kolay gerçekleşir.
Diz kapağı ile uyluk kemiğinin birbiriyle yaptığı ekleme patellofemoral eklem denir. Bu diz kapağının altındaki kıkırdak tabaka ile uyluk kemiğinin çukur kısmı eklemin yüzlerini oluşturur.
Diz kapağının varlığı uyluğun ön tarafında dizimizi açmamızı ve kilitlememizi sağlayan kuadriseps kasının daha verimli çalışmasını sağlar. Ve diz kapağını olması gereken yerde çeşitli bağ , kaslar tutar.
Uyluğun dış yan kısmında kalçadan dize kadar inen bağ dokusu tensor fasya lata, patellar ligament, diz eklem kapsülü, patellofemoral ligament, meniskopatellar ligament, kuadriseps kası diz kapağını tutan yapılardır.
Diz kapağı çıkığı en sık olarak dış yana doğru olur. Bu sırada iç taraftaki kas ve ligamanlar aşırı gerilir ve zedelenir. Diz kapağının tam çıkmadan kısmen yer değiştirmesine ise subluksasyon denir.
Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) iki şekilde olur.
Bunlar ;
- Akut (İlk) Patella Çıkığı
- Kronik (Tekrarlayan) Patella Çıkığı
Akut (İlk) Patella Çıkığı Nedir?
İlk defa oluşan (akut) patella çıkığında genelde bir travma vardır. Bu travma esnasında patellanın en önemli destekleyicisi olan MPFL (Medial patellofemoral ligament) bağı kopar. Patella dışa doğru kayar ve çıkar. Çoğu zaman dışa doğru çıkmış olan patella diz hareketiyle tekrar trokleaya oturur. Ama artık patellanın troklea üzerinde dengede kalmasını sağlayan MPFL bağı kopuktur. Dolayısıyla tekrar çıkma riski vardır.
Kronik ( Tekrarlayan) Patella Çıkığı Nedir?
Travma olmadan basit diz hareketleri veya ani hareketlerle patellanın dışa doğru kayarak çıkmasıdır. Bu durum sık aralıklarla tekrarlar.
Patella Çıkığının Tekrarlamasının Nedenleri Nelerdir?
- İlk çıkık sırasında kopmuş olan MPFL bağının iyileşmemiş olması
- Doğumsal olarak ya da sonradan oluşmuş olan anatomik farklılıkların olması.
Örneğin;
- Patellanın yuvası dediğimiz trokleanın çukurunun sığ olması veya düz olması yani çukurun oluşmamış olması (Troklear Displazi). Bu durumda patella yuvaya oturamaz ve kolaylıkla dışa kayar.
- Patellanın normal yerleşim yerine göre daha yukarıya yerleşim göstermesi (Patella Alta). Bu durumda patella troklear yuvanın üzerinde olmadığı için kolaylıkla dış tarafa kayar.
- Patellanın kaval kemiğe (Tibia) bağlantısını sağlayan patellar tendonun kaval kemiğine normale göre daha dış noktadan tutunması. Bu durumda diz kapağı patellar tendon tarafından dış tarafa çekilerek çıkmaya zorlanır.
- MPFL bağının normalden daha uzun ve esnek olması. Bu durumda patellanın yuvasında kalmasını sağlayan en önemli destekleyicisi olan bu bağ çalışamaz.
- Uyluk kemiği (Femur) ve kaval kemiğindeki (Tibia) yapısal veya sonradan oluşmuş bazı anatomik bozukluklar da patella çıkığına sebebiyet verir.
Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) Nedenleri Nelerdir?
Ayak yerde düz dururken diz eklemi hafif bükülü bir pozisyonda içe doğru döndürülürse diz kapağı dışarı çıkabilir. Bu genellikle egzersiz sırasında olur. Ve akut veya travmatik çıkık olarak adlandırılır.
Bu yaralanmaya neden olabilecek tipik sporlar ;
- Futbol,
- Hentbol,
- Dans
- Jimnastiktir.
Akut patella çıkığı yüzde 80 ile en sık görülen formdur. Patella çıkığı daha az yaygındır.
Subluksasyon durumunda, diz kapağı tamamen dışarı çıkmadan üzerinde hareket ettiği yuvasında yana doğru hareket eder. Bu, önceki bir diz yaralanmasından veya çok gevşek olan bağlardan dolayı meydana gelebilir.
Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) Belirtileri Nelerdir?
Bu rahatsızlığı yaşayan kişiler özellikle yürürken dizlerinin katlarken merdiven çıkarken veya oturma pozisyonundan ayağa kalkarken diz kapağının çok fazla hareket ettiğini ya da aynı şekilde çok fazla merdiven çıktıysa veya çok fazla yol yürüdüyse dizinin çok ağrıdığını hatta şiştiğini, hatta ısı artışının olduğunu söylerler. Kişilerin yaşam kalitesini çok fazla etkileyerek ciddi bir diz ağrısı neden olur. Önlemi alınmazsa diz kapağı çevresindeki bağları zorlayacak ve ilerleyen zamanlarda bağ yaralanmalarına da sebep verecektir.
Akıllara gelen bir diğer soru ise neden bu diz kapağı dışa çıkma eğilimindedir? Bunun sebebi de şudur ki, bacağımızın dış grubundaki kaslar iç grubundaki kaslardan daha kuvvetlidir ve zayıflama durumunda bacağın dış grubundaki kaslar, diz kapağını daha çok dışa çekerek olması gereken yerden daha fazla dışa gelmesine neden olurlar. İşte bu da diz kaymasının yani pateller dislokasyonun göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) Nasıl Teşhis Edilir?
Patella çıkığı tanısı hastanın hikayesi, detaylı fizik muayene, direkt grafiler, MRG ve gerekirse BT (bilgisayarlı tomografi) ile konur. Tanı koymanın dışında hastanın patella çıkığının sebebiyetini ve altta yatan tüm anatomik farklılıkları irdelemek gereklidir. Doğru tedavi ancak tüm anatomik problemleri saptayıp gerekenleri düzelterek mümkündür.
Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) için Risk Faktörleri Nelerdir?
Diz kapağı çıkığı riskini artıran çok sayıda etken vardır.
- Çarpık bacak gibi bacaklarda görülen şekil bozuklukları,
- Deforme olmuş hareket yuvası veya diğer anatomik özellikler,
- Diz kapağının normalden daha yüksekte bulunması,
- Zayıf bir iç uyluk kası,
- Hipermobil (aşırı hareketli) eklemler veya zayıf bağlar,
Diz Kapağı Çıkığı (Patella Dislokasyonu) Nasıl Tedavi Edilir?
İlk tedavi diz kapağının yerine yerleştirilmesidir. Eğer kendiliğinden yerine oturmamışsa zorlayarak siz yapmaya çalışmayın, acil servise veya ortopediste gidin.
Hastalığın derecesine göre tedavi yöntemleri şöyledir:
- Egzersiz,
- Diz korsesi,
- Fizik tedavi
- Ameliyat
Eğer hasta erken dönemde başvurmuşsa ağrıyı azaltıcı ve kıkırdak dokuyu güçlendirici ilaç ve egzersiz programı önerilir.
İlerlemiş vakalarda ise artroskopik cerrahi ile diz kapağı yerine oturtulur. Yıpranan dokular temizlenir.
Ameliyatın durumuna göre hasta, 3 ile 4 hafta sonra günlük normal yaşantısına dönebilir.
Gerekli durumlarda diz protezi de uygulanabilir.
