Radyoterapi Nedir?
Radyasyon tedavisi, kanser hücrelerini yok etmek için yoğun enerji ışınlarının kullanıldığı bir kanser tedavisi türüdür. Kanser tedavisinde ışın tedavisinde çoğunlukla X-ışınları kullanılır, ancak protonlar veya diğer enerji türleri de bazen kullanılmaktadır.
“Radyasyon tedavisi” terimi çoğunlukla harici ışın radyasyon tedavisine karşılık gelmektedir. Bu tür radyasyon tedavisi sırasında yüksek enerjili iyonlaştırıcı ışıklar, vücuttaki belirli bir noktaya hedefleyen bir makineden gelir. Brakiterapi olarak adlandırılan farklı bir radyasyon tedavisi esnasında da radyasyon, vücudun içine yerleştirilmektedir.
Radyoterapi, hücrelerin nasıl büyüdüğünü ve bölündüğünü kontrol eden kalıtsal materyali ortadan kaldırarak hücrelere zarar verir. Bu tedavi şekli hem sağlıklı hem de kanserli hücrelere zarar verirken amaç, mümkün olduğunca az sayıda normal olan sağlıklı hücreyi yok etmektir. Bununla birlikte normal hücreler çoğunlukla radyasyonun sebep olduğu hasarın neredeyse hepsini onarır.
Radyoterapi Neden Uygulanır?
Işın Tedavisi (Radyoterapi) temel olarak belirli kanser türlerinde tedavi edici amaçla veya belirtileri azaltma amacıyla kullanılır. Bu anlamda, çeşitli kanser türlerinin radyasyon tedavisine daha duyarlı olduğu tespit edilmiştir. Bu kanser türlerinde Işın Tedavisi (Radyoterapi) tek başına veya kemoterapi ile birlikte uygulanabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, Işın Tedavisi (Radyoterapi)nde kullanılan radyasyon türünün belirli dokulara daha rahat ulaşabilmesi ve belirli kanser hücrelerinde istenen etkinin daha iyi şekilde görülmesi nedeniyle, radyoterapinin belli başlı vakalarda uygulanabilmesidir.
Bunun yanında, cerrahi olarak tedavisi sağlanan kanser türlerinde, ameliyat bölgesinde veya vücudun diğer dokularında gözle görülemeyecek, mikroskobik boyutlarda olan ve cerrahi olarak temizlenemeyen kanser hücreleri bu dokularda varlığını sürdürebilir. Bu hücrelerin ortadan kaldırılması amacıyla cerrahi sonrası destekleyici tedavi olarak kemoterapi veya radyoterapiye başvurulabilir.
Radyoterapi Kimler Tarafından Yapılır?
Işın tedavisi ekip işidir, radyasyon onkoloji uzmanı, radyasyon fizikçisi, dozimetris ve teknikerlerden oluşan bir gruptur. Ayrıca bu konuda bize destek olan hemşirelerimizde vardır. Sonuçta bir program hazırlanır ve hastaya bir tedavi belirlenir. Işın tedavisi planlamasını doktorlar ve fizikçiler birlikte planlar ancak uygulamasını teknikerler yapar.
Radyasyon alan hastalarda içerden ve dışardan uygulama olarak iki tiptir. Genel olarak dışardan uygulamalarda hastalar tedavisini alır ve evine gider. Herhangi bir radyasyon üstünde taşımaz, o yüzden çevresindeki hamile, çocuk ya da bebeklere karşı bir zararı olmaz.
-
Adjuvan Radyoterapi:
Meme kanseri başta olmak üzere pek çok farklı kanser türünde uygulanabilen adjuvan radyoterapi, ameliyat sonrası ışın tedavisi olarak da tanımlanabilir. Ameliyatla tümör dokusunun temizlenmesinin ardından yapılan uygulama sayesinde vücutta kalmış olması muhtemel kanser hücrelerinin yok edilmesi hedeflenir. Böylece kanserin tekrar ortaya çıkması (nüks etmesi) engellenmeye çalışılır.
-
Primer Radyoterapi:
Larenks (Ses Telleri) tümörü gibi bazı kanser türlerinde tek başına uygulanan radyoterapi türüdür. Yalnızca radyoterapi uygulaması olarak da tanımlanabilen bu yöntem, seçilmiş vakalarda cerrahi girişim yerine uygulanarak benzer oranda başarı sağlar.
-
Palyatif Radyoterapi:
İleri evre kanser vakalarında oluşan kanserin diğer dokulara yayılması durumunda uygulanan palyatif radyoterapi yönteminde hastanın şikayetlerin azaltılması hedeflenir. Özellikle beyin ve kemik metastazı varlığında uygulanan bu yöntem sayesinde hastanın ağrı, kanama ve nefes darlığı gibi şikayetlerinin önlenmesi ya da giderilmesi hedeflenir. Ayrıca patolojik kırıklar, felç ve bilinç bozukluğu gibi ciddi sağlık sorunlarının da önüne geçilmesi amaçlanır.
Radyoterapi Nasıl Uygulanır?
Radyoterapi (Işın Tedavisi) özellikle kanser hastaları için tavsiye edilen bir tedavi yöntemi olarak bilinir. Vücutta mevcut olan kanseri tedavi etmek, kanserin büyümesini engellemek veya hastalık bazlı ağrılar gibi semptomları hafifletmek için radyoterapi kullanılabilir. Çünkü normal hücreler radyasyondan hasar alsa da kendilerini onarabilir. Ancak kanser hücreleri bunu yapamaz,yani kendilerini onaramaz. Bazen radyoterapi, bir hastanın ihtiyaç duyduğu tek tedavi bile olabilir. Örneğin, prostat ve gırtlak kanseri sadece radyoterapi ile tedavi edilebilirken, meme kanseri olan bir kadın ameliyat, radyoterapi ve kemoterapi gibi çeşitli yöntemlerin bir arada kullanılması ile tedavi edilebilir.
Kanser tedavisinin yaklaşık %60’lık kısmını oluşturan radyoterapi, günümüzde spesifik olarak, hedefe yönelik olarak uygulanır. Yani radyasyon ışınları, önceden belirlenen ve hastalıklı olan hücrelerin yoğun bulunduğu bölgeye yüksek dozda gönderilir. Böylece hastanın vücudundaki sağlıklı dokular mümkün olduğunca korunurken, tümör ve çevresi, tamamen radyoterapi uygulamasına maruz kalır. Bir diğer deyişle radyoterapi, sağlıklı dokuların tolerans düzeyini geçmeyecek şekilde uygulanır. Böylece sağlıklı dokulara çok az hasar verilerek hastalıklı hücrelerin yok edilmesi amaçlanır.
Radyoterapi Uygulama Yöntemleri Nelerdir?
Radyoterapi üç şekilde uygulanır.
-
Dıştan (Eksternal):
Çoğu hastada radyoterapi uygulaması dıştan yapılır. Genellikle tedavi merkezlerinde, hastanelerde yapılan bir uygulama şeklidir. Radyoterapi cihazları ile ışınların hastalıklı dokuya yönlendirilmesi şeklinde gerçekleştirilir. Eksternal radyoterapi tedavileri son yıllara kadar Kobalt-60 ya da Lineer Akseleratör adı verilen cihazlarla 2 boyutlu olarak uygulanmaktaydı.
İki boyutlu tedavilerde hedef hastalıklı bölgeye yeterli dozu verebilmek için geniş emniyet marjları gerekli olduğu için hastalıklı doku yanında normal doku hasarı da daha fazla olmaktaydı. Ancak son yıllarda radyoterapi cihazlarındaki teknolojik gelişmelerle üç boyutlu , yoğunluk ayarlı radyoterapi uygulanarak hedef bölgeye maksimum doz yollanırken, normal dokunun minimum doz alması sağlanabilmektedir. Işın tedavisi uygulanmasına karar verildiğinde, doktor aynı zamanda da hangi cihazın hasta için uygun olduğuna karar verecektir.
-
İçten(Internal):
İçten (internal) yapılan radyasyonda ise, radyoaktif madde ya da kaynak ince tel ya da tüpler ile ya direkt tümör içine ya da bir vücut boşluğuna yerleştirilir. Bazen de cerrahi sonrasında kalan boşluğa yerleştirme yapılabilir. Buna da doktorunuz karar vermelidir.
-
Stereotaktik:
Radyasyon tedavisinde belli noktalara tahrip edici radyasyon dozunun verilmesi ve normal dokuların maksimum korunmasını sağlayan tedavilerdir. Bu tedaviler genellikle 3 cm ve daha altındaki tümörlerde en etkin şekilde kullanılmaktadır.
Tedavi genellikle kanserin yeri ve durumu ile ilgili özel bir planlama yapıldıktan sonra 1 ila 3 kez uygulanır. Ağrısız ve yan etkilerin en az olduğu bir tedavi yöntemidir.
Radyoterapi Sonrası Beslenme Nasıl Olmalıdır?
Genel olarak kanser hastaları farklı tür diyet programına ihtiyaç duyabilirler. Genel olarak sağlıklı diyet programı bir çok meyve, sebze, tam buğday ekmek ve tahılları; yeterli miktarda et ve süt ürünlerini; yağ, şeker ve tuzun birazını içermektedir.
Kanser tanısı konulduktan sonra, tedavinin yan etkileri ile baş edebilmek için hastaların vücut direncini koruyacak ve arttıracak şekilde beslenme ihtiyacı olmaktadır. Bununla birlikte ihtiyaç duyulan beslenme programı ile ilgili düzenleme, alanında uzman bir hekim veya diyetisyen tarafından yapılmalıdır.
Işın tedavisi gören hastaların genellikle enerji veren besinleri tüketmesi gerekmektedir.
Örneğin;
- Yüksek protein içeren tavuk,
- Balık
- Kırmızı et
- Bal
- Pekmez
gibi rahat tüketilebilen enerji verici besinler özellikle tercih edilmelidir. Bununla birlikte yoğurt, kefir gibi probiyotikli ürünlerin de bol miktarda tüketilmesi gerekmektedir.
Radyoterapi Yan Etkileri Nelerdir ?
Radyasyon sadece kanserli hücreleri öldürmek ya da büyümesini yavaşlatmakla kalmayıp, aynı zamanda yakında bulunan sağlıklı hücreleri de etkileyebilir. Sağlıklı hücrelere verilen hasar bazı yan etkilere sebep olabilmektedir.
Genel olarak görülen yan etkiler aşağıdaki gibidir:
- Aşırı yorgunluk,
- Kilo kaybı,
- Ciltte ağrı hissedilmesi,
- Saç dökülmesi,
- Bağırsak aktivitesinde değişim,
- Kısırlık,
- İştahsızlık.
-
Baş Boyun Radyoterapi Yan Etkileri
Baş ve boyun kanserleri için radyoterapi almak ağızda ağrı ve yutma zorluğu gibi yan etkilere sebep olabilmektedir. Bununla birlikte görülen yan etkiler; ses tellerinin hasar görmesi, saç dökülmesi, kilo kaybı, yutma güçlüğü, boyunda veya yüzde oluşan şişliklerdir.
-
Memede Radyoterapinin Yan Etkileri
Göğüs radyoterapisi, memeye, göğüs duvarına (mastektomi ameliyatı olunduysa) veya göğsün kendisine uygulanan radyoterapiyi kapsamaktadır. Bu aynı zamanda akciğerlere veya yemek borusuna verilen bir ışın tedavisini de içerebilir. Yan etkiler ise, tedavi gördüğünüz yere bağlı olarak değişebilmektedir.
Ancak genel olarak sıralayacak olursak, görülen yan etkiler şu şekildedir:
- Nefes darlığı,
- Yutma güçlüğü,
- Omuz ve kolda hareket zorluğu,
- Kalp sorunları,
- Lenfödem,
-
Beyin Işın Tedavisi Yan Etkileri
Beyin radyoterapisi de beyinde şişlik, hastalık veya saç dökülmesi gibi yan etkiler yaratabilmektedir. Bu tedavi sonrasında görülebilecek yan etkiler genel olarak şunlardır:
- Aşırı yorgunluk hissi,
- Ciltte ağrı,
- Saç dökülmesi,
- Baş ağrısı.
-
Rektum Kanseri Radyoterapi Yan Etkileri
Diğerlerinde olduğu gibi bu tedavide de özellikli yan etkiler bulunmaktadır.
Genel olarak görülen yan etkiler şu şekildedir:
- İshal,
- Karın ağrısı,
- Yorgunluk,
- Kilo kaybı,
- Kısırlık.
Radyoterapi Tedavi Planı ve Hazırlık Süreci Nasıldır?
-
Bilgisayarlı Planlama Tomografisi:
Radyoterapi tedavisine başlamadan önce bilgisayarlı planlama tomografisi ile birlikte hazırlık seansı yapılır. Bunda amaç, tedaviyi kişileştirmek ve kanserin, türüne ve yaygınlığına göre seçilmesi gereken ışınlama tekniğini belirlemektir. Bu hazırlık seansı ve tedavinin kendisi hakkındaki ayrıntılar (özellikle seansların sıklığı ve süresi) ilk muayene esnasında hastaya radyasyon onkolojisi uzmanı tarafından bildirilir.
-
Tümörlü Ya Da Tümör Yayılımı Olan Bölgelerin Belirlenmesi:
Radyoterapi seansı sırasında, hastanın cihazın içinde almak zorunda olduğu pozisyon belirlenir. Daha sonra da bu pozisyonda bilgisayarlı tomografi çekilir. Tedavi planını bilgisayarlı tomografi ile yapmak, tümörlü ya da tümörün yayılımı için en riskli bölgelerin belirlenmesinin yanı sıra korunması gereken normal dokuların da tespitini sağlamış olur. Tomografi sırasında, damar için enjeksiyon ve görüntülenecek bölgeye göre de bazen idrar sondası gerekli olabilir.
-
Radyasyon Dozu Ayarlaması:
Doktor tarafından tomografi kesitleri tarafından hedef hacim ve normal doku belirlemeleri yapıldıktan sonra yine doktorun ve radyasyon fizikçisinin birlikte çalışması ile, hastanın ne kadar radyasyon dozuna ihtiyacı olduğu ve bu dozun nasıl verileceği, kaç seans süreceğini belirlenir. Bu durum, genellikle bir kaç gün sürebilir.
-
Radyasyon Kaynağının Belirlenmesi:
Radyoterapide kullanılan radyasyon kaynakları çeşitlidir. Doktor X-ışını ya da elektron demeti kullanabilir. Kullanılacak radyasyon kaynağının seçimi tümörün tipine, vücuttaki yerleşimine ve özellikle de derinliğine göre belirlenir. Yüksek enerjili X-ışınları birçok kanser tipinde tedavi amacı ile kullanılır. Elektron demetleri ise bazı cilt hastalıklarını tedavi edebilir.
-
Işın Verilecek Bölgenin İşaretlenmesi:
Radyasyon terapisti tarafından hastanın cildine işaretlemeler yapılarak bir radyoterapi seansından diğerine “hedef hacmin” aynı şartlarda ışınlanması sağlanmaktadır. Bu amaçla kolay çıkmayan mürekkepli kalemler kullanılır veya tatuaj yapılabilir.
Yine de yıkanırken bu işaretlerin çıkmamasına özen göstermek gerekir. Çünkü hastanın tedavisi bitene kadar bu işaretlere ihtiyaç duyulacaktır. Silinme olursa terapiste haber vermek gerekir. Hasta, silinmiş işaretleri kendisi tamamlamamalıdır.
-
Tedavi Etkisinin Takibi:
Tedavi başladıktan sonra doktor hastanın tedaviye cevabını, genel durumunu ve tedavinin olası yan etkilerini takip eder. Bu kontrol de genellikle haftada bir yapılır ancak sıklığı hastanın ihtiyacına göre değişebilir. Planlanmış tedavilerin zamanında alınması çok önemlidir. Plandaki aksamalar, tedavinin beklenen etkinliğini azaltabilir.
Radyoterapi Alırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
- Radyoterapi alınan bölge güneşe maruz kalmamalıdır.
- Bölgenin üzerine bir şey yapıştırılmamalı, sıcak veya soğuk uygulanmamalıdır.
- Radyoterapi bölgesi fırçalanmamalı, tahriş edilmemeli, kaşınmamalıdır.
- Bölgeye deodorant, parfüm ya da kolonya sürülmemelidir.
- Fazla suya maruz bırakılmamalıdır
