Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedir?
Bu hormonlardan biri de insülindir. İnsülin hormonunun eksikliği veya etkisizliği sonucu ortaya çıkan ve kan şekeri yüksekliği ile seyreden kronik ve ilerleyici bir hastalıktır.
İnsülin vücudumuzda pankreas tarafından salgılanır. Ve besinlerden alınan şekerin hücreye enerji olarak girerek kullanılmasında anahtar görevi görür.
İnsülinin yokluğu veya etkisizliği sonucunda şeker hücre içine giremez. Ve kanda yükselmeye başlar. Bölgelere göre değişmekle birlikte ülkemizde ortalama %7 oranında şeker hastalığı görülmektedir.
En son kabul edilen forma göre diyabetin sınıflandırılması aşağıda ki gibidir ;
- Tip 1 diyabet,
- 2 tip diyabet,
- Gebelik (Gestasyonel) diyabet,
- Diğer nedenler (ilaç kullanımı, hormonal bozukluklar vb.).
Vücudunuz Normal Olarak Glikozu Nasıl Düzenler?
Yiyecek tükettiğinizde, kanınızdaki glikoz miktarı aniden yükselir. Bunun nedeni tükettiğiniz besinlerin glikoza dönüşüp ve vücudunuzdaki hücrelere dağıtılmak üzere kana girmesidir.
Pankreasınızdaki özel hücreler, glikozdaki artışı anlayabilir. Ve kanınıza insülin salgılayabilir. İnsülinin birçok görevi vardır. Ancak en önemli görevlerinden biri kan şekerini düşürmeye yardımcı olmaktır. Bunu, kanınızdan hücrelerinize glikoz taşıyan bir sistemi aktive ederek yapar.
İnsülin ayrıca karaciğerde glikojen sentaz adı verilen bir enzimi uyararak kan şekeri seviyenizi düşürmeye yardımcı olur. Bu molekül glikojen (uzun bir glikoz şeridi) üretmekten sorumludur. Üretilen glikojen karaciğerde depolanır. Ve kan şekeri seviyesi düşük olduğunda kullanılır.
İnsülin vücudunuza etki ettiğinde, kanınızdaki glikoz miktarı yavaş yavaş yemek yemeden önceki haline döner. Son zamanlarda yemek yemediğinizde ölçülen glikoz seviyeleri (açlık kan şekeri) 3.5-6 mmol/L (70-110 mg/dL) arasındadır. Yemekten hemen sonra ölçülen değerler, ne yediğinize ve ne kadar yediğinize bağlı olarak 7.8mmol/L (140 mg/dL)’ye kadar çıkabilir.
Diyabette (Şeker Hastalığı) Neler Görülür?
İki çeşit şeker hastalığı vardır:
Tip 1 ve Tip 2 diyabet. Her iki tipte de vücudunuz, kanınızdan hücrelerinize şeker taşımakta güçlük çeker. Bunun sonucunda kanınızdaki glukoz seviyeleri yükselir. Ve hücrelerinizdeki glukoz seviyesi düşer. 1 ve Tip 2 diyabet arasındaki en büyük fark, kan şekerinizin normal değerlerden sapmasına sebep olan farklı mekanizmalardır.
Tip 1 Diyabet:
Tip 1 diyabet hastalarının vücutlarında tam bir insülin eksikliği mevcuttur. Bunun asıl nedeni henüz bulunmamış olsa da, insülin üreten hücrelerin vücudun kendi bağışıklık sistemi tarafından yok edildiği bilinmektedir.
Bu durum özbağışıklık veya otoimmünite olarak bilinir. Otoimmünite, bağışıklık sisteminin bazı vücut hücrelerini yabancı olarak düşünüp bu hücreleri yok etme listesine almasıyla gerçekleşir.
Vücut sonunda tüm bu hücreleri yok eder. Ve şeker hastalığı belirtileri ortaya çıkar.
Tip 1 Diyabet (Şeker Hastalığı) için Kimler Daha Yüksek Risk Taşır?
Tip 1 diyabet gelişme riski;
- Anne, baba kardeş gibi birinci derecede yakın akrabalarında Tip 1 diyabet olanlarda,
- Çok sayıda Tip 2 diyabetli yakını olanlarda,
- Gebelik sırasında diyabet ortaya çıkan kadınlarda daha yüksektir.
2 Tip Diyabet:
Tip 2 diyabetli hastalar insülin üretebilir. Ancak vücutlarındaki hücreler insüline karşı belirli bir direnç kazanmıştır. Tip 2 diyabet, insülin direnci ile başlayan ve insülin sekresyonunun tamamen kesilmesiyle sonuçlanabilen bir süreçtir.
Hücreler insüline dirençli hale geldiğinde vücut bu etkinin üstesinden gelmek ve glikoz seviyelerini normal değerlerde tutmak için daha fazla insülin üretmeye başlar. Erken Tip 2 diyabet hastalarında insülin seviyeleri, diyabeti olmayan kişilere göre daha yüksektir.
Ancak vücut sonunda bu dengeyi sağlayamaz. Ve kan şekeri seviyesi yükselmeye başlar. Pankreas hücreleri sürekli olarak daha fazla insülin üretmek için çalışır. Ve sonunda yok olur. Tip 2 diyabet ilerlemeye devam ettikçe, hastalar vücutlarında yeterli molekülü sağlamak için insülin takviyesi almaya başlarlar.
Gestasyonel Diabetes Mellitus
Gestasyonel diyabetes mellitus ilk kez gebelikte glukoz tolerans bozukluğu olarak tanımlanmıştır. Ancak bu tanım bazen gebelik öncesi ve gebelik öncesi diyabet tanısı konan (gebelik öncesi tanı olmamasına rağmen) olguları ayırt etmek için yetersiz kalmaktadır.
Artan obezite ve diyabetle birlikte, teşhis edilmemiş Tip 2 diyabetli hamile kadınların sayısı da artmaktadır. Bu nedenle ilk prenatal vizitte standart kriterlere göre diyabet tanısı konan gebelerin gestasyonel diyabet yerine ‘aşikar diyabet’ tanısının konması önerilmektedir.
GDM’nin gebeliklerin ortalama %10’unda görüldüğü tahmin edilmektedir. Bu oran, çalışılan popülasyona ve kullanılan tanı yöntemlerine bağlı olarak %1 ile %22 arasında değişmektedir.
Gestasyonel diyabet, genellikle gebeliğin 24. haftadan sonra plasenta hormonlarının insülinin etkilerini bloke etmesi (insülin direncini artırarak) nedeniyle gelişir.
Gebelikte kan şekeri regülasyon bozukluğu, özellikle gebelik öncesi diyabeti olan hastalarda hem anne hem de bebek için olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir.
Gestasyonel dans alan anne adaylarında preeks ve erken doğum riski. Yenidoğanda ise makrozomi, neonatal hipoglisemi, sarılık, hipokalsemi, polisitemi, çaresiz fakirlik , konjenital malformasyonlar ve ölü doğuma neden olabilir.
Doğumdan sonra vücuttaki kullanımda tatbikatta görülkle gebeliklerinde gestasyonel tekrarlama riskli ( %50) yüksektir. Ayrıca ileriki yaşamlarında tip 2 gelişme riski de %70-80’e kadar var. Bu süreçten sonra hazırlık aşamasındaki hazırlık sürecini iyileştirirse safra prediyabetli olarak kabul edilir. Diyabetten korunma programlarına alınmaları ve takip edilmeleri gereklidir.
Prediyabet Nedir?
Bir kişinin kan şekeri seviyesi normalden yüksek olmasına rağmen diyabet taktıracak kadar yüksek olmasa da kişi halk arasında prediyabet veya bazen gizli şeker olarak tanımlanır. Ve bu kişilerde tip 2 diyabet gelişme riski belirgin şekilde artar.
Prediyabet hastaları gün boyunca normal kan şekeri seviyelerine sahiptir. Ve diyabetin temel semptomlarına sahip değildir. Prediyabet, tip 2 diyabet geliştirme riskinin arttığını gösterir.
Ayrıca kalp ve damar hastalıklarına yakalanma riski 1,5 kat daha fazladır. Prediyabet ciddiye alınırsa ve insanlar yaşam tarzlarını değiştirirlerse diyabetin başlamasını geciktirebilir veya önleyebilirler.
Kan Şekeri Sürekli Yükseliyorsa Belirtileri Nelerdir?
Sık idrara çıkma
Vücutta insülin yapılamadığında, insülin hormonunun normalde sorumlu olduğu işlevler yerine getirilemez. Yani glikoz hücreler tarafından enerji olarak kullanılamaz ve kanda birikir.
Böbreklerden belli bir oranda şeker atıldıktan sonra idrar atılmaya başlar. İdrarla atılan şeker de suyu sürükleyeceğinden kişi çok ve sık idrara çıkmaya başlar.
Çok su içmek
İdrarda fazla su kaybolduğunda, fazla suya ihtiyaç duyulur.
Kilo kaybı
Öte yandan alınan besinlerden yararlanamayan vücut hücreleri, depolardaki yağları yakıt olarak kullanmaya başlar ve kişiyi zayıflatır.
Bulanık Görme
Yüksek kan şekeri seviyeleri bulanık görmeye neden olur. Bunun ana nedeni, artan kan şekeri seviyeleri ile artan idrara çıkmanın neden olduğu sıvı kaybıdır. Vücudun tüm dokularından su çekildiği için göz ve lens sıvı kaybederek odaklanmakta güçlük çeker.
Mide Bulantısı ve Kusma
Diyabet ilerledikçe, insülin üreten pankreas hücreleri hasar görür. İnsülin eksikliği de hücrelerin kan şekerini kullanamamasına neden olur. Enerji üretmek için yağ hücreleri parçalanmaya başlar ve keton cisimleri oluşur.
Ketonlar hücrelere enerji sağlar. Bununla birlikte, kanın asitliğini de arttırırlar. Buna ketoasidoz denir. Mide bulantısına neden olur. Şeker hastalığı olan çocuklarda bu bulantı ve kusma şikayetleri çok yaygındır.
Enfeksiyonlara Eğilim
Diyabetli kişilerde enfeksiyon olma olasılığı daha yüksektir. Bunun daha kolay grip olmak gibi sonuçları olabilir. İdrar yolu enfeksiyonu da daha sık ortaya çıkabilir.
Cilt problemleri
Diyabetli kişilerde cilt kuruluğu artar. Bu kaşıntıyı tetikler. Ayak bakımı da çok önemlidir. Bu semptomların ortaya çıkma süresi pankreas bezi beta hücrelerinin yıkım miktarına ve yıkım hızına bağlıdır.
Yıkım haftalar, aylar ve hatta yıllar sürebilir. Hasar hızlı ve kısa sürede tamamlanınca vücut enerji ihtiyacı için protein ve yağlarını kullanmak zorunda kalır.
Özellikle yağların aşırı yıkımı ile oluşan keton cisimleri adı verilen son ürünler vücut için zararlı atıklardır ve vücutta birikerek ketoasidoz denilen bir acil durum tablosu oluştururlar.
Ketoasidozun semptomları karın ağrısı, hızlı nefes alma, yorgunluk ve halsizliktir. Böyle bir durumda acilen hastaneye başvurmak gerekir.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Tedavisi Nasıl Yapılır?
Şeker hastalığı gibi kronik bir hastalığınız olduğunu öğrendiğinizde haklı olarak üzüleceksiniz. Ancak olumlu yanı, diyabetin tedaviye çok iyi yanıt veren bir hastalık olmasıdır.
Üstelik çevrenizdeki insanlara şeker hastası olduğunuzu söylediğinizde, sizinle aynı durumda olduklarını ve çok normal, üretken bir yaşam sürdüklerini ne kadar bildiğinizi görünce şaşıracaksınız.
Ayrıca, diyabetle ilgili muazzam araştırmalar, önümüzdeki yıllarda yeni tedavilerle tanışmaya devam edeceğiniz anlamına gelir.
Diyabet (Şeker Hastalığı)Tedavisinin Amacı:
Diyabet tedavisinin amacı kan şekerinizi ve diğer risk faktörlerini (kolesterol ve tansiyon gibi) kontrol altında tutmak ve uzun süreli komplikasyonlara neden olmamaktır.
Bunu ne ölçüde başarabileceğiniz, yaşınıza, kilonuza, diyet ve egzersiz alışkanlıklarınıza, çalışma programınıza, önceki sağlık sorunlarınıza ve diyabetinizin Tip 1 veya Tip 2 olmasına bağlı olarak değişecektir.
Tüm faktörleri dikkate alan kişisel bir tedavi planı uygulamanız gerekir. Diyabetli birçok insan için bu, kan şekeri düzeylerini sürekli olarak izlemek, belirli yiyecekleri kısıtlamak, kilo vermek ve oral veya enjeksiyon yoluyla ilaç almak anlamına gelir.
İnsülin Vücuda Nasıl Enjekte Edilir?
İnsülin deri altı yağ dokusuna, derinin hemen altına ve kasın hemen üstüne enjekte edilir.
Vücudunuzda deri altında yağ dokusu olmasına rağmen enjeksiyon sırasında damar ve sinirlerin yoğun olması tercih edilmez. Bu nedenle önerilen bölgeler karın üst kısmı, kollar ve bacaklar ve kalçalardır.
İnsülin kalemi kullanıyorsanız; Kalemi önceden hazırlayın.
- Ellerini yıka.
- Kalemin üst ucundaki ölçekten insülin dozunu ayarlayın.
- Kalem kapağını açın.
- İnsülini ters çevirin.
- Kalemin alt ucundaki iğne kapağını çıkarın.
- İğnenin ucunun bir insülin damlası ile çıktığından emin olun.
- İğnenin ucunda damlacık görmüyorsanız 1-2 ünite insülini boşa harcayarak olası havayı alın.
Diyabette (Şeker Hastalığı) Erken Teşhis İçin Geç Kalmayın!
Diyabet şüphesi olan hastalarda kesin tanı konulması için 8 saatlik açlık sonrası kan şekeri ölçümlerine bakılır. Açlık kan şekeri 126 mg/dl ve üzerinde çıkarsa şeker hastalığı teşhisi konulur.
Teşhisin kesinleşmesi için birkaç gün sonra tekrar kan şekerine bakılır. İkinci ölçümde de 126 mg/dl den fazla ise kesin diyabet hastalığı teşhisi konulur.
Açlık kan şekeri 100 ile 126 mg/dl arasında çıkarsa bu kişilere de şeker yükleme testi yapılır. 75 gr şekerli su,10-16 saatlik açlık sonrası ve sabah içirilir. Ve 2. saat kan şekerine bakılır. 2. saat kan şekeri 200 mg/dl üzerinde ise diyabet hastalığı tanısı konulur.
Prediyabet Nasıl Teşhis Edilir?
Açlık kan şekeri 100-125 mg/dL arasında ise şeker yükleme testi (OGTT: Oral glukoz tolerans testi) yapılarak prediyabet araştırılmalıdır.
Çocuklarda Teşhis Nasıl Konur?
Tip 1 diyabet ani başlangıçlı bir problem olduğundan ve genellikle şiddetli semptomlarla ortaya çıktığından çocuklarda tanı zor değildir. Çünkü çok su içmek, çok idrara çıkmak, kilo vermek önemli ipuçlarıdır.
Ayrıca herhangi bir zamanda ölçülen yüksek kan şekeri değerlerinin 200’ün üzerinde olması tanı için yeterlidir. Klinik bulgularla tanı konulamıyorsa ve herhangi bir zamanda yüksek kan şekeri seviyelerinde yetişkinlerde olduğu gibi açlık kan şekerine bakılır.
Diyabet, 126 miligramın üzerinde tekrarlanan kan şekeri ölçümlerinin bir sonucu olarak teşhis edilir. Bu zorluklara rağmen teşhis hala zor ise yükleme testi uygulanır.
Şeker yükleme testi çocuklarda diyabet tanısında nadiren kullanılır. Çünkü çoğu vaka bu olmadan teşhis edilir. Bir çocuğun ikinci saat kan şekeri seviyesinin 200 mg daha yüksek olması için challenge testini geçmesi yeterlidir.
Oral Glukoz Tolerans Testi Nasıl Yapılır?
Aşama 1:
10-12 saatlik açlıktan sonra kan şekerini ölçün.
Aşama 2:
Özel hazırlanmış 75 gr şekerli sıvı içilir. Ve 2 saat sonra kan şekeri tekrar ölçülür. Şeker yükleme testi yapılmış kişilerde 2 saatte 140 mg/dL’nin üzerindedir.
Ancak 200 mg/dL’nin altında olan plazma glukoz düzeyi de bozulmuş glukoz toleransı olarak adlandırılır.
Açlık kan şekeri 100-126 mg / dL arasında olduğunda veya şeker yükleme testi 2 saatte 140-200 mg / dL tokluk değerine sahip olduğunda prediyabet buradadır.
Diyabet (Şeker Hastalığı) Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?
- Diyabet hastası rutin olarak kontrol edilmelidir. Ve düzenli olarak kullanılmalıdır. Verilen diyete de uyulmalıdır ve insüline duyarlı olunmalıdır.
- Yılda en az bir kez göz ve böbrek muayenesi, 2 yılda bir dış muayene yapılmalıdır.
- Ayaklar diyabet hastaları için de önemlidir. Ve her gün ılık sabunlu su ile yıkanıp kurutulmalıdır.
- Cilt kuruluğu için nemlendirici krem kullanılmalıdır. Yazın çıplak ayakla dolaşmayın ve çorap giymeyin. Bacağı sıkmayan ve iz bırakmayan çorap seçiminde pamuk tercih edilmelidir.
- Ayaklarda nasır oluşumu başladığında deriye bakım yapılmalı ve tedavi edilmelidir. Ayak tırnakları düz kesilmelidir.
- Ayakkabı seçiminde ise tam oturan, sıkmayan ve çarpmayan ayakkabılar tercih edilmelidir.
- Sigara ve alkolden uzak durulmalıdır. Stres ve sıkıntıdan kaçınılmalıdır. Bir glikoz ölçer sağlanmalı ve düzenli olarak izlenmelidir.
