Bel Kayması (Spondilolistezis) Nedir?
Sağlıklı bir insandaki omurgayı oluşturan omur kemikleri, üst üste düzenli bir sıra halinde dizilir. Her omur, yanındaki omurlarla aynı hizada yer alır. Omurganın bu düzenli yapısının dayanıklılığını ve esnekliğini artıran, hareket kabiliyeti sağlayan unsurlar diskler ve faset eklemleridir. Omurların ön kısmında yer alan dokular disk olarak adlandırılırken, arka kısımdakiler faset eklem olarak bilinir.
Bu yapı, kemikler arasında bir nevi köprü veya yastık işlevi görür. Kafadan kuyruk sokumuna kadar uzanan omurlar, kişinin ayakta dengede durmasını sağlar ve omuriliği korur.
Ancak, tıpta spondilolistezis adı verilen ve halk arasında bel kayması olarak bilinen bir durumda, omurlardan biri öne doğru hareket ederek yerinden oynar. Ve omur dizilimindeki düzeni bozar. Bu kayma, omurgadan geçen omuriliğin sıkışmasına ve sinir köküne baskı yapmasına yol açar.
Bel kayması, bel, kalça ve bacaklarda ağrı, yanma, uyuşma gibi şikayetlere neden olabilir. Ve şiddetine bağlı olarak daha ciddi problemlere sebep olabilir. Bel kaymasının nedenleri arasında travma, dejenerasyon veya yaşa bağlı aşınma, doğumsal anomali, enfeksiyon, cerrahi müdahale ve tümörler yer alır.
Genellikle L4 ve L5 olarak adlandırılan, kuyruk sokumu bölgesinin hemen üstündeki iki omurun öne doğru hareketiyle meydana gelir. Bu bel kayması rahatsızlığının tanı ve tedavi yöntemlerini incelemeden önce, bu durumun ne olduğunu iyi anlamak önemlidir.
Bel Kayması Türleri Nelerdir?
Bel kayması türleri doğuştan ya da edinsel olarak iki ayrı grupta incelenebilir. Konjenital spondilolistezis olarak tanımlanan doğuştan gelen bel kayması vakalarında, omurlar gelişim bozukluğuna bağlı olarak görülür.
Sıklıkla L5 ile S1 omurları arasında görülen konjenital spondilolistezis vakalarına, erkeklere oranla kadınlarda iki kat fazla rastlansa da tüm bel kayması vakalarının sadece %5’i doğuştan oluşur.
İki omur arasındaki bağlantının zayıf olmasından kaynaklanan bu rahatsızlık, adolesan çağ olarak tanımlanan ergenlik çağında ağrıya neden olsa da yetişkinlik döneminde ciddi bir sorun oluşturmayabilir.
Şiddetli görülen vakalarda ise şiddetli ağrı, kol ve bacaklarda felç, idrar kaçırma gibi semptomlar görülebilir.
Edinsel olarak yaygın görülen bel kayması türlerinin bir kısmı aşağıda sıralanmıştır:
Dejeneratif Spondilolistezis:
Yaşın ilerlemesi ile omurga ve çevresinde var olan dokuların birbiri üzerinde kayması ile ortaya çıkar. Omurga ve omurgayı saran bağ dokularında yaşlanmaya bağlı olarak meydana gelen yıpranma, özellikle 40 yaş ve üzeri kişilerde görülür.
Dejeneratif spondilolistezis olgularına genellikle dar kanal hastalığı da eşlik eder. Bel ve bacak ağrısının yanı sıra bacaklarda hissizlik ve güçsüzlük, yürümede güçlük, bel eğiminde artış gibi belirtiler bu rahatsızlıkta en sık rastlanılan şikayetler arasında yer alır. Ayakta durma ve yürüme gibi fiziksel aktiviteler sırasında şikayetlerde artış gözlenebilir.
Spondilolizis:
Vücudun üst kısmına göre daha hareketli olan bel bölgesine aşırı yüklenmeye bağlı olarak kırık oluşur. Stres kırığı olarak da tanımlanan bu durumun varlığında üst kısımda yer alan omur, aşağı doğru kayar. İstirahat sırasında belirti göstermeyen stres kırığına bağlı olarak gelişen bel kayması vakalarında ilk belirti, bel ve kalça ağrısıdır.
Bazı vakalarda, kaslarda gerilme hissi, güçsüzlük, bacaklarda hissizlik ve yürüme güçlüğü gibi belirtiler görülebilir. Ancak çoğunlukla klinik hiçbir belirti vermeyen stres kırıkları, genellikle farklı sebeplerden dolayı yapılan radyolojik görüntüleme sırasında görülür.
Travmatik Spondilolistezis:
Yaşanan kazalara bağlı olarak akut olarak görülen travmatik spondilolistezis vakalarında ağrı, ayakta dururken ve hareket ile birlikte artar. Travmanın olduğu bölgede oluşan ağrının şiddeti ve gösterdiği diğer nörolojik semptomlar, travmanın boyutuna göre farklılık gösterir.
Ağrının nedeni çoğunlukla omurlar arasında yer alan disklerde meydana gelen dejenerasyon ya da farklı bir deyişle, disk yapısının bozulmasına bağlı olarak işlevini yerine getirememesi olarak görülür. Bir diğer sebep ise omurlar arasında yer alan faset eklemin, travmaya maruz kalarak parçalanmasına bağlı olarak görülen faset artrozudur.
Bel Kayması (Spondilolistezis) Neden Olur?
Bel kayması genellikle beş ana nedenden ortaya çıkar:
Bunlar;
- Dejeneratif,
- İstmik,
- Displastik,
- Patolojik ve Travmatik.
Dejeneratif Spondilolisteziste:
Alt ve üst omurları birbirine bağlayan faset eklemlerinde herhangi bir bozukluk bulunmaz. Buradaki ana neden yaşlanmaya bağlı gelişen dokulardaki yıpranmadır. Birleşik haldeki faset ve disklerin yaşlılık dejenerasyonu ile ilişkilidir. Bir omurun diğer omura olan dengesizliği nedeniyle omurun ileri hareket etmesine yol açar. Genellikle 40 yaş üstünde görülür. Kadınlarda daha sık ortaya çıkar.
İstmik Spondilolisteziste:
Omurların arka kısmındaki faset eklemlerinde bozukluk bulunur. Bu türde ana neden tam olarak bilinmese de olası bir neden bel eklemlerini esneten jimnastik, futbol, güreş gibi sporlarla ilgilenen bireylerde meydana gelen mikro travmadır.
Displastik Spondilolistezis:
Doğuştan gelir ve faset eklemlerindeki anormal bir dizilim nedeniyle ortaya çıkar.
Patolojik Spondilolistezis:
Kemik ve bağ dokudaki bozukluklar gibi vücudun birçok organının etkileyen nedenlerden veya enfeksiyondan oluşur. Bunun yanı sıra neoplazma (yeni oluşan doku, tümör) ve tedavi sonrası istenmeyen bir durum olan iyatrojenik (insan eliyle oluşan) süreçten de kaynaklanabilir.
Travmatik Spondilolistezis:
Sıklıkla bir travma sonucu ortaya çıkar ve faset eklemi kırıkları nedeniyle oluşur.
Omurga kayması için ek bir risk faktörü genetiktir. Birinci derece akrabalarda omurga kayması, skolyoz ve gizli spina bifida bulunması göz önünde bulundurulmalıdır.
Diğer Faktörler:
- Obezite,
- Düşük Kas Tonusu,
- Sigara İçme Alışkanlığı
- Ve Kötü Postür
gibi faktörler de bel kaymasının riskini arttırır.
Bel Kayması Kimlerde Görülür? Kimler Risk Altında?
Bel Kayması (Lomber Spondilolistezis), genellikle yaşlı yetişkinlerde görülür.
Ancak, aşağıdaki gruplar bel kayması için daha yüksek risk altındadır:
Sporcular:
Bel kayması, genç atletlerde sıkça görülür. Bu, aşırı zorlanma veya yaralanma sonucu omurga üzerindeki baskının artması nedeniyle oluşabilir.
Obez Kişiler:
Aşırı kilolu olanlar, bel bölgesindeki omurgaya daha fazla yük bindirdikleri için bel kayması riski daha yüksektir.
Genetik Faktörler:
Bel kayması, aile öyküsü olan kişilerde daha yaygın olarak görülür.
Osteoporoz:
Kemik yoğunluğunun azalması, omurgayı zayıflatır. Ve bel kaymasına neden olabilir.
Hamile Kadınlar:
Gebelik sırasında, vücuttaki hormonların etkisiyle omurga üzerindeki baskı artar ve bel kayması riski artabilir.
Bel kayması olan kişiler, semptomlarının şiddetine bağlı olarak, doktorlarının tavsiyeleri doğrultusunda tedavi edilebilirler. Fizik tedavi, ağrı kesiciler, steroid enjeksiyonları veya cerrahi gibi yöntemler kullanılabilir.
Bel Kayması Belirtileri Nelerdir?
Bel kayması belirtileri, kaymanın yerine, büyüklüğüne ve sinir köklerine ne kadar baskı yaptığına göre farklılık gösterir.
Ama bel kaymasının yaygın görülen belirtileri şöyle listelenebilir:
Bel Ağrısı:
Bel kayması en yaygın belirtisi bel bölgesinde ağrıya neden olmasıdır. Bu ağrılar bazen keskin ve şiddetli olabilir. Ve bel bölgesinden başlayarak kalçalara veya bacaklara yayılabilir.
Bacak Ağrısı ve Uyuşma:
Bel kayması nedeniyle sinir köklerinde baskı oluşur. Ve bacaklarda ağrı, yanma hissi, uyuşma veya karıncalanma hissi görülebilir. Bu ağrılar genellikle bir bacağa yayılır ve bacak hareketleri ile artar.
Kas Güçsüzlüğü:
Bel kaymasının, sinir köklerine baskı yapmasının yol açtığı bir diğer durumda bacaklardaki kas güçsüzlüğü olabilir. Oluşan kas güçsüzlüğü, yürüme veya ayakta durma yeteneğinizi etkileyebilir.
İdrar ve Dışkılama Sorunları:
Nadiren de olsa bel kayması omuriliği ciddi şekilde sıkıştırarak idrar veya dışkılama kontrolünde sorunlara neden olabilir. Bu durumda genelde acil tıbbi müdahaleye ihtiyaç olur.
İltihap ve Şişlik:
Omur diskinin kayması sonucu çevresindeki dokuların tahriş olması, bölgede iltihap ve şişmeye yol açabilir.
Hareket Ederken Ağrı:
Özellikle uzun süre oturmak veya öne eğilmek gibi beli zorlayan hareketler sırasında ağrı artabilir.
Hassasiyet:
Bel kayması olan bölgeye dokunulduğunda hassasiyet veya ağrı hissedebilirsiniz.
Bel Kayması Nasıl Tedavi Edilir?
Spondilolistezis temel tedavisi konservatiftir (ameliyatsız tedavi).
- Ağrıyı ve kaymayı arttırıcı hareket kısıtlaması,
- Kilo verme,
- Ağrı kesici ilaçlar,
- Korse kullanımı,
- Fizik tedavi uygulamaları
Başlıca tedavi yöntemleridir.
Olguların %10-15’i konservatif tedaviye cevap vermez. Ve cerrahi müdahale gerektirir.
Kayma derecesi %50’nin üstünde olanlarda nörolojik kayıpların ilerlemesinin durdurulması, bel omurgasının stabil hale getirilmesi, omurga bütünlüğünün yeniden sağlanması için cerrahi tedavi gerekebilir.
Bel Kaymasında Cerrahi Olmayan Yöntemler Nelerdir?
Spondilolistezis, omurganın en alt kısmındaki iki omur arasındaki diskin yer değiştirmesi sonucu oluşan bir durumdur. Bel kayması, ağrı, uyuşma, karıncalanma, güç kaybı gibi belirtilere neden olabilir.
Spondilolistezis cerrahi olmayan yöntemler, hastaların çoğu için ilk tedavi seçeneğidir. Bu yöntemler, ağrıyı ve iltihabı azaltmaya, omurgayı desteklemeye ve kasları güçlendirmeye yardımcı olur.
Cerrahi olmayan bel kayması tedavisinde kullanılan yöntemler şunlardır:
İstirahat:
Spondilolistezis olan kişiler, ağrı ve şişlik azalana kadar istirahat etmelidir. Bu süre, genellikle birkaç hafta ile birkaç ay arasında değişebilir.
Ağrı Kesiciler:
Ağrı kesici ilaçlar, ağrı ve iltihabı azaltmaya yardımcı olabilir.
Fizik Tedavi:
Fizik tedavi, kasları güçlendirmeye ve omurgayı desteklemeye yardımcı olur. Bu fizik tedavide kullanılan yöntemler arasında germe egzersizleri, kuvvetlendirme egzersizleri, masaj ve sıcak-soğuk uygulamalar yer alır.
Korse:
Bel korsesi, omurgayı desteklemeye yardımcı olur ve ağrıyı azaltabilir.
Enjeksiyonlar:
Bazı durumlarda, steroid enjeksiyonları ağrı ve iltihabı azaltmak için kullanılabilir.
Bel Kayması Ameliyatı Nasıl Olur?
Bel kayması ameliyatı, genel anestezi altında yapılan ciddi bir cerrahi operasyondur. Bu bel kayması ameliyatı kaç saat sürer bu bel kayması derecesine göre farklılık gösterebilir.
Bel kayması ameliyatı için kullanılan iki tür yöntem vardır.
Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
Açık Bel Kayması Ameliyatı:
Bu bel kayması ameliyatı yönteminde, omurganın kayma bölgesinde yaklaşık 10-15 cm uzunluğunda bir kesi atılır.
Bu kesiden girilerek omurganın kayma bölgesi açılarak meydana gelen kayma düzeltilebilir.
Bazı kayma durumlarında oluşan kaymanın düzeltilmesini sağlamak için vida, kemik greftleri ya da diğer çeşit implantlar kullanılabilir.
Kapalı Ameliyat:
Bu bel kayması ameliyatı yönteminde, omurganın kayma bölgesinde birkaç küçük kesi (yaklaşık olarak 1-2 cm) yapılır.
Kesilerden girilerek omurganın kayma bölgesi görüntüleme sistemleri yardımıyla açılır ve kayma düzeltilir.
Kaymanın düzeltilmesini sağlamak için vida, kemik greftleri veya diğer çeşit implantlar kullanılabilir.
Bel Kayması Ameliyatının Riskleri Nelerdir?
Hastaların çok büyük bir bölümü bel kayması ameliyatı sonrasında, komplikasyon olarak tanımladığımız tıbbi sorunları yaşamazlar. Bununla beraber risklerin neler olduğunu bilmek hem hasta hem de cerrah açısından önemlidir.
Bel kayması ameliyatının olası riskleri şunlardır;
Enfeksiyon
Özellikle açık yöntemlerle yapılan ameliyatlarda enfeksiyon riski, tam kapalı yöntemlerle yapılan ameliyatlara göre daha yüksektir.
Kanama
Kanama riski de, enfeksiyon için olduğu gibi, açık yöntemlerle yapılan ameliyatlarda, tam kapalı yöntemlerle yapılan ameliyatlara göre daha yüksektir.
Omurilik veya Sinir Yaralanması
Bel kayması ameliyatlarının en önemli ve en korkulan riski, omurilik ve sinir yaralanmasıdır. Sinir dokularının yaralanmaları genellikle sinir dokusu üzerindeki baskının kaldırılması ve omurgaya yerleştirilen vidaların olması gerektiği şekilde kemik içine yerleştirilmemesi nedeniyle gelişir. Bu konuda bir yandan cerrahın tecrübesi, diğer yandan da vidalar yerleştirilirken kontrol amaçlı kullanılan röntgen sistemlerinin kalitesi önem kazanmaktadır.
Omurilik Kesesi Yırtılması ve Beyin Omurilik Sıvısı Sızıntısı
Ameliyat sırasında fark edilip tamiri yapılan omurilik kesesi yaralanmaları, eğer kesenin içerisindeki sinir lifleri zarar görmemiş ise, sorun çıkartmazlar. Küçük yaralanmalar bazen kendiliğinden de kapanabilir. Kendi kendine kapanmayan, büyük omurilik kesesi yaralanmaları, beyin omurilik sıvısının devamlı olarak kese dışına akması nedeniyle bir kist oluştururlar. Bu durumda çoğunlukla yeni bir ameliyat ile kesenin tamiri gerekir.
Vidaların Gevşemesi ya da Kırılması
Omurgaya yerleştirilen vidalarda, mekanik sorunlar nedeniyle kırılmalar görülebilir. Vidalar gevşeyip ağrılara da yol açabilir.
Kemik Greftinin Yerinden Oynaması
Omurlar arasına yerleştirilen greft, kaynama gerçekleşmeden önce yüksek derecede ve dengesiz bir yük ile karşı karşıya kalırsa yerinden oynayabilir. Sinirlere baskı yapıp ağrı ya da başka sorunlara yol açabilir.
Füzyonun Yetersiz Oluşması (Psödoartroz)
Omurlar arasına yerleştirilen greft eğer bu bölgede beklenildiği şekilde bir kaynama gerçekleştiremez ise, yalancı ve hareketli bir eklem dokusu gelişebilir.
Komşu Seviyelerin Yıpranmaları
Bel kaymasının olduğu bölge yeteri kadar doğru şekilde cerrahi olarak tedavi edilmiş olsa da, bu seviyenin sabitlenerek hareketinin tamamen kısıtlanması, hareketin bir üst ve bir alt seviyelere paylaştırılması ve bu seviyelere daha fazla yük binmesi ve daha kolay yıpranmalarına yol açabilir.
Bel kayması ameliyatı ile oluşturulan füzyonun üstündeki veya altındaki disk eklemlerinde dejenerasyonun meydana gelebilir.
Sonradan yıpranan seviye kararsız ve ağrılı hale gelirse, bu bölgeyi de kaynatmak için başka bir ameliyat gerekebilir.
Kan Pıhtılarının Oluşması ve Emboli Gelişmesi
Bel kayması ameliyatı geçiren hastalarda ameliyat sonrası uzun süreli hareketsizlik özellikle bacak damarlarında kan pıhtılarına neden olabilir.
Bu nedenle bir yandan ameliyat sonrası erken dönemde hastanın hareket etmesini sağlamak gerekirken, diğer yandan erken hareket mümkün değilse koruma amaçlı kan sulandırıcı ilaçlara başlanması gerekir.
Bel kayması ameliyatı riskleri yeterli deneyime sahip olmayan veya yeterli tıbbi alt yapıya sahip olmayan hastanelerde yapılan ameliyatlarda artmaktadır.
