Akciğer Embolisi Nedir ?
Akciğer embolisi, bir kan pıhtısının akciğerlerdeki arterlerde tıkanıklık oluşturması sonucunda ortaya çıkan bir hastalıktır. Tıp dilinde pulmoner emboli olarak adlandırılan akciğer embolisi kalp ve damar hastalıkları arasında yer alır. Pıhtı genellikle bacak bölgesinde bir damarda oluşum gösterir. Bununla birlikte vücutta başka bir bölgedeki damarda da pıhtı oluşumu gözlenebilir. Bu şekilde vücuttaki bir veya daha fazla derin damarda kan pıhtısı oluşması sonucunda derin ven trombozu (DVT) hastalığı ortaya çıkar. Bir veya daha fazla pıhtı sonucunda akciğerlere kan akışının engellenmesi hayatı tehdit edici olabilir. Bununla birlikte akciğer embolisinin erken dönemde teşhis edilmesi ve hızlı bir şekilde tedavi edilmesi hastalık sonucunda oluşabilecek riskleri azaltmaya yardımcı olabilir.
Akciğer Embolisi Nasıl Oluşur?
Akciğer embolisinin oluşmasında 3 ana sebep vardır.
-
Birinci Sebep:
Damarların iç yüzünü saran endotel denilen bölümünde bir hasar meydana gelmesi,
-
İkinci Sebep:
Damarlarda staz denilen kan akışında bir durgunluk olması,
-
Üçüncü Sebep:
Pıhtılaşma eğiliminin artmasıdır. Buna hiperkoagülabilite denmektedir.
Vücudun alt ekstremite denilen bacak ve ayak bölümlerinde ve daha sık olarak da karın bölgesinde bulunan toplardamarlarda bu 3 sebep sonucu, bir şekilde oluşan pıhtı kalbin sağ ventrikül denilen bölümüne gelir, buradan da pulmoner arterlerle akciğere ulaşarak emboliye neden olur. Akciğerlere ulaşan pıhtı, boyutuna bağlı olarak sağda ya da solda birden fazla büyük ya da küçük damarları tıkayarak akciğerin o bölümündeki dolaşımı bozmaktadır. Akciğerde tıkanan damarlar ne kadar büyük olursa sonuçları o kadar şiddetli olmaktadır.
Akciğer Embolisinin Sebepleri Nelerdir?
Akciğer embolisinin kökenleri çeşitlidir ve bu ciddi sağlık sorununun ana nedenleri şu şekildedir:
-
Damar İç Yüzeyinin Hasar Görmesi:
Akciğer embolisi oluşumunun temel nedenlerinden biri, damarların iç yüzeyini kaplayan endotel adı verilen tabakanın zarar görmesidir. Bu hasar, emboli gelişimine zemin hazırlar.
-
Kan Akışında Staz:
Damarlardaki kan akışının yavaşladığı veya durduğu staz durumu, akciğer embolisinin bir başka nedenidir. Bu durum, pıhtı oluşumunu tetikleyebilir.
-
Pıhtılaşma Eğiliminin Artması:
Kanın normalden daha fazla pıhtılaşma eğilimi göstermesi, akciğer embolisi riskini yükseltebilir. Bu duruma hiperkoagülabilite denir.
-
Kalp Damar Hastalıkları:
Kalp damar hastalıkları, pıhtı oluşma riskini artırabilir ve akciğer embolisine yol açabilir.
-
Varisler:
Sürekli ayakta çalışan meslek gruplarında varis oluşumu, pıhtı riskini artırabilir.
-
İlaçlar:
Bazı ilaçlar, kanın pıhtılaşma hızını artırabilir. Özellikle doğum kontrol ilaçları bu etkiyi gösterebilir.
-
Hareketsizlik:
Uzun süre boyunca hareketsiz kalmak, yatağa bağımlı kişiler veya uzun süre yolculuk yapanlar için, örneğin 4 saatten uzun süren yolculuklarda hareketsizlik, pıhtı oluşumuna ve emboliye neden olabilir.
-
Ameliyatlar:
Bazı cerrahi işlemler, özellikle karın veya bacak ameliyatları gibi operasyonlar, emboli riskini artırabilir.
-
Yağ Aldırma Ameliyatları:
Yağ aldırma ameliyatları sonucunda yağ embolileri meydana gelebilir.
-
Derin Dalış:
Derin dalış yapan dalgıçlar, yüzeye hızlı çıkış yaptıklarında yağ veya hava embolileri riski taşırlar. Bu durum “vurgun yemek” olarak adlandırılır.
-
Kanser:
Özellikle akciğer kanseri gibi kanser türlerinde, kanın pıhtılaşma eğilimi yüksektir ve akciğer embolisi riski artar. Kemoterapi tedavisi gören kanser hastalarında pıhtı oluşma riski yüksektir.
-
Genetik Faktörler:
Genetik yatkınlıklar, kanın pıhtılaşma eğilimini artırabilir.
Örneğin, Protein C eksikliği, Faktör (V) Leiden hastalığı veya antitrombin III eksikliği gibi genetik faktörler akciğer embolisinin nedenleri arasında sayılabilir.
-
Sigara Kullanımı ve Aşırı Kilolu Olma:
Sigara içme alışkanlığı ve aşırı kilolu olma da akciğer embolisi riskini artırabilir.
Akciğer Embolisinin Belirtileri Nelerdir ?
Akciğer embolisi belirtileri kişiden kişiye değişebilir ve semptomların şiddeti pıhtının boyutuna, yerine ve akciğerlerde yarattığı hasara bağlı olarak değişebilir.
Ancak, akciğer embolisiyle ilişkili yaygın belirtiler şunlar olabilir:
-
Nefes Darlığı:
Ani başlayan veya nefes alıp verme zorluğu hissi.
-
Göğüs Ağrısı:
Keskin, ani veya baskı tarzında göğüs ağrısı. Özellikle derin nefes almak, öksürmek veya hareket etmekle artabilir.
-
Hızlı veya Düzensiz Kalp Atışı:
Nabızda hızlanma veya düzensizlik hissi.
-
Öksürük:
Kuru veya kanlı balgamla birlikte görülen öksürük. Kanlı balgam, pıhtının hasar verdiği damarlardan kaynaklanabilir.
-
Nefes Alma Sırasında Aniden Ortaya Çıkan Şiddetli Göğüs veya Sırt Ağrısı:
Bu belirti akciğer embolisine bağlı olarak acil bir durumun işareti olabilir.
-
Bayılma veya Baş Dönmesi:
Kan akışındaki bozukluk nedeniyle ortaya çıkabilir.
-
Ani Terleme:
Soğuk terlemeler veya terleme nöbetleri.
-
Halsizlik ve Yorgunluk:
Hızlı nefes almak ve vücutta oksijen eksikliği nedeniyle ortaya çıkabilir.
Akciğer embolisi ile birlikte ortaya çıkabilecek diğer belirtiler şunları içerebilir;
- Genellikle baldırda ortaya çıkan bacak ağrısı veya şişmesi
- Nemli ve soluk cilt (siyanoz)
- Vücut ısısında yükselme
- Aşırı terleme
- Hızlı veya düzensiz kalp atışı
Ayrıca sayılan belirtilere ilave olarak bacaklarınızdan birinde (genellikle baldırda) ağrı, kızarıklık ve şişme görülebilir. Bunlar akciğer embolisinin en sık nedeni olan ve derin ven trombozu (DVT) olarak adlandırılan bacakta kan pıhtısı oluşumu belirtileridir.
Akciğer embolisi hayatı tehdit eden bir sağlık problemidir. Bu sebeple açıklanamayan nefes darlığı, göğüs ağrısı veya kanlı balgama neden olan öksürük gibi şikayetlerde derhal 112 aranmalı ya da acil servise başvurulmalıdır.
Akciğer Embolisi için Risk Faktörleri Nelerdir?
Her ne kadar herkeste pulmoner emboli ile sonuçlanan kan pıhtısı görülebilse de bazı faktörler riskte artışa neden olur. Akciğer embolisi için risk faktörleri aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
-
Hastanın Tıbbi Geçmişi
Hastanın kendisi veya aile üyelerinden herhangi birinin geçmişte venöz kan pıhtısı veya akciğer embolisi geçirmiş olması durumu yeni bir emboli için yüksek risk oluşturur. Bu durum hastayı pıhtılaşma bozukluklarına yatkın hale getiren kalıtsal bozukluklardan kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca, hastada görülen bazı tıbbi durumlar ve tedaviler emboli riskinde artışa neden olur.
Bu faktörlerden bazıları şunlardır;
-
Kalp Damar Hastalıkları:
Kardiyovasküler hastalıklar, özellikle kalp yetmezliği, pıhtı oluşumu riskinde artışa yol açar.
-
Kanser:
Pankreas, yumurtalık ve akciğer kanserleri ve vücudun uzak bölgelerine yayılmış birçok kanser türü kan pıhtılaşmasında görevli bazı maddelerin seviyelerini artırarak akciğer embolisi riskini yükseltir.
-
Kemoterapi:
Kemoterapi tedavisi, pıhtı oluşum riskini artıran diğer bir risk faktörüdür.
-
Ameliyatlar:
Cerrahi uygulamalar, kan pıhtılaşmasının önde gelen nedenlerinden biridir. Bu sebeple büyük cerrahi girişimlerden önce ve sonra hastaya pıhtı önleyici ilaçlar verilebilir.
-
Uzun Süreli Hareketsizlik:
Kan pıhtılarının, aşağıdaki gibi uzun süreli hareketsizliğin olduğu dönemlerde oluşması daha olasıdır:
-
Yatak İstirahati:
Ameliyat sonrası, kalp krizi, bacak kırığı, travma veya herhangi bir ciddi hastalık gibi nedenlerle uzun süreli yatak istirahati kişiyi kan pıhtı oluşumuna karşı daha savunmasız hale getirir.
Bacaklar uzun süre yatay kaldığında, toplardamar kan akışı yavaşlar ve kan bacaklarda göllenerek pıhtılaşmaya eğilimli hale gelir.
-
Uzun Yolculuklar:
Uzun süreli uçak veya araba yolculukları sırasında sıkışık bir pozisyonda oturmak bacaklardaki kan akışını yavaşlatır ve pıhtı oluşumunu tetkikler.
-
Diğer Risk Faktörleri
Sigara kullanımı. Sigara kullanımı, özellikle diğer risk faktörleriyle birleştirildiğinde, bazı insanları kan pıhtı oluşumuna yatkın hale getirir.
-
Aşırı Kilolu Olmak:
Obezite, özellikle sigara içen veya tansiyonu yüksek olan kadınlarda kan pıhtılaşması riskini artırır.
-
Östrojen Desteği Almak:
Doğum kontrol hapları ve hormon replasman terapisinde kullanılan östrojen, özellikle sigara kullanan ya da obez kadınlarda akciğer embolisi riskini yükseltir.
-
Gebelik:
Bebeğin rahim çevresindeki damarlara bası yapması bacaklardan kanın geri dönüşünü yavaşlatabilir. Kan akımında yavaşlama olması veya kanın bacak damarlarında göllenmesi durumunda pıhtıların oluşması daha olası hale gelir.
Akciğer Embolisi Nasıl Teşhis Edilir?
Akciğer embolisi teşhisini koymak her zaman kolay değildir. Yukarıdaki belirtiler birçok hastalıkta görülebilir. Bu belirtilerin ayırıcı tanısı açısından fizik muayene, laboratuvar ve görüntüleme yöntemlerine başvurulur.
-
Fizik Muayene:
Fizik muayene sırasında bacaklarınızda şişme, hassaslık, renk kaybı veya ısı artışı olup olmadığının tespiti için bacaklarınıza yakından bakılır. Bu belirtiler damarlarınızın birinde pıhtı olabileceğinin işaretleri oldukları için çok önemlidirler.
-
Kan Testleri:
Akciğer embolisinden şüpheleniliyorsa ilk olarak D-dimer (pıhtı yıkım ürünü) testi istenir. Eğer test normal ise akciğer embolisi düşünülmez. Fakat test sonucu yüksekse akciğer embolisi tanısını kesinleştirmek için ileri tetkikler yapılmalıdır. Kan testleriyle ayrıca kanınızdaki oksijen ve karbondioksit miktarı da ölçülebilir. Akciğerlerdeki bir kan damarındaki pıhtı kandaki oksijen seviyesini azaltacaktır. Ek olarak, kalıtsal bir pıhtılaşma bozukluğuna sahip olup olmadığınızı belirlemek için de kan testleri yapılabilir.
Görüntüleme Testleri
-
Göğüs Röntgeni:
Akciğer embolisinin tanısını koymak için çekilmez. Akciğer embolisi ile karışabilecek diğer hastalıklardan ayırmamıza yardımcı olur.
-
Elektrokardiyogram (EKG):
Halk arasında kalp grafisi olarak da bilinir. Bu test kalbin elektrik aktivitesini ölçer.
-
Ekokardiyografi (EKO):
Kalp ultrasonudur. Kalpteki değişiklikleri gösterir. Hem tanı koymada ve tedavinin düzenlenmesinde değerli bilgiler verir.
-
Doppler Ultrason:
Derin bacak toplardamarlarında pıhtı olup olmadığı hakkında bilgi verir. Çünkü akciğer embolisine çok sıklıkla eşlik eder.
-
BT Anjiyografi:
Eş zamanlı olarak koldan opak madde verilerek yapılan bilgisayarlı tomografi yöntemidir. Akciğer atardamarlarında pıhtı olup olmadığını gösterdiği için tanı koymada belirleyici olabilir.
-
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG):
Bu tarama ayrıntılı görüntüler üretmek için radyo dalgaları ve manyetik alan kullanır. Akciğer atardamarlarındaki pıhtının doğrudan görüntülenmesini sağlar.
-
Akciğer Sintigrafisi:
Bilgisayar tomografisine göre daha az radyasyon içerdiği için genç kadınlarda, gebelerde ve böbrek bozukluğu olan hastalarda tercih edilebilir. En büyük dezavantajı acil servis şartlarında çekilememesidir.
-
Pulmoner Anjiyografi:
Akciğer embolisinde kesin tanı sağlayan altın standart test olarak kabul edilir. Girişimsel teknikle yapılan, pahalı ve deneyim gerektiren bir işlemdir. Bu nedenle pratikte çok fazla tercih edilmez.
Akciğer Embolisi Tedavisi
Akciğer embolisi tedavisi emboli büyümesini önlemeyi ve yeni pıhtı oluşumunu engellemeyi amaçlar. Olası komplikasyonların önüne geçilmesi amacıyla erken tanı ve tedavi sağlanması gerekir. Akciğer embolisi tedavisi ilaçlar, cerrahi ve diğer prosedürleri içerebilir.
Yaygın olarak uygulanan tedavi yöntemleri şunları kapsayabilir:
-
İlaçlar:
Antikoagülan olarak bilinen kan sulandırıcı ilaçlar akciğer embolisinin en yaygın tedavisidir. Ayrıca trombolitik yani pıhtı çözücü ilaçlar pıhtıların çözülmesine yardımcı olabilir. Bu tedavi sırasında ani ve şiddetli kanamalara karşı dikkatli olunması gerekebilir. Aksi takdirde riskli sonuçlara sebebiyet verebilir.
-
Pıhtı Giderme:
İnce ve esnek bir kateter kan damarlarına geçirilir ve pulmoner arterlere yönlendirilir. Pıhtının parçalanması veya damardan dışarı çekilmesi amacıyla özel cihazlar kullanılarak yürütülebilir.
-
İnferior Vena Kava Filtresi:
Bacaklardan kalbe giden alt vena kava ana damarına kateter ile filtre yerleştirilmesi işlemidir. Bu filtre pıhtıları yakalayabilir ve akciğere doğru taşınmasını engelleyebilir.
-
Cerrahi:
Nadir durumlarda akciğer embolisi tedavisinde ameliyat gerekebilir. Kateter kullanılarak kan damarlarına ulaşılır ve kan pıhtıları alınabilir.
Akciğer Embolisi Geçirenler Nelere Dikkat Etmeli?
Akciğer embolisi hayati tehlikesi yüksek olan ve tekrarlama olasılığı olan bir hastalıktır.
- Tedavi için verilen kan sulandırıcı ilaçlar düzenli olarak kullanılmalıdır.
- Fazla kilolar pıhtı riskini artırdığı için kilo olması gereken fazla olmamalıdır.
- Kalp ve pıhtılaşma sistemi hastalıkları için erken aşamada tedavi olunmalıdır.
- Damar sağlığı akciğer embolisinden korunmada önem taşımaktadır. Düzenli egzersiz yapmak ve sağlıklı beslenmek damar sağlığını korumaktadır.
- Uzun süre hareketsiz kalarak çalışan ya da seyahat eden kişiler mutlaka yeterince su içmeli, her saat başı oturduğu yerden ayağa kalkıp yürümeli ve bacaklarını hareket ettirmelidir.
Akciger Embolisinden Korunma Yöntemleri
- Akciğer embolisi risk grubunda iseniz başta büyük cerrahiler olmak üzere tüm cerrahiler öncesi pıhtı önleyici ilaç kullanmanız gerekebilir.
- Yatan hastalarda varis çorapları ve pnömotik kompresyon cihazları gibi mekanik önlemler alınmalıdır.
- Ameliyat olduktan sonra mümkün olduğunca erken hareket etmek gerekir. Aktif egzersizler kasların faaliyete dönmesine ve bacaklardaki toplardamarların çalıştırılmasına yardımcı olur.
- Uzun süreli yolculuklardan mümkün olduğunca kaçının. Eğer yapmak zorundaysanız da sık aralıklarla mola verin. Yolculuk sırasında bol sıvı tüketin.
- Mümkün olduğunca sık ve düzenli olarak spor yapın. Koşma, yürüyüş, yüzme ve bisiklet gibi spor dallarını tercih edebilirsiniz.
- Kilonuzun artmamasına dikkat edin, çünkü aşırı kilo toplardamarlarınızın yanı sıra kalbiniz ve kan dolaşımınız için de yük demektir.
- Sigara bırakılmalıdır.
