Stres Kırığı Nedir ?
Stres kırığı, tıp alanında “Stres Kırığı” veya “Aşırı Yük Kırığı” olarak da bilinen bir tür kemik kırığıdır. Bu kırık tipi, kemik üzerine uzun süreli ve tekrarlayan bir yük uygulandığında ortaya çıkar. Genellikle kemik, normalden daha fazla bir yük taşımak zorunda kaldığında, ancak yeterli zaman verilmeden dinlenme ve iyileşme fırsatı bulamadığında gelişir.
Stres kırığı belirtileri arasında ağrı, hassasiyet, şişlik, kızarıklık ve bölgeyi kullandığınızda artan bir ağrı bulunur. Bu kırıklar, genellikle röntgenle görülemez ve tanı koymak zor olabilir. Bu nedenle, gelişen semptomlara sahip kişilerin erken teşhis ve tedavi için bir sağlık uzmanına başvurmaları önemlidir.
Tedavi genellikle dinlenmeyi içerir, yani etkilenen bölgenin yükten uzak durması ve iyileşmesine zaman tanınması gereklidir. İleri durumlarda, alçıya alma veya ameliyat gibi tedaviler de gerekebilir. Erken teşhis ve uygun tedavi, stres kırıklarının daha ciddi komplikasyonlara yol açmadan iyileşmesine yardımcı olur.
Stres Kırığı Kimlerde Daha Sık Görülür?
- Atletler,
- Askerler,
- Dansçılar
- Ve diğer sporcular gibi tekrarlayan yük taşıyan kişilerde daha sık görülür.
Bu kırıklar, özellikle kemiklerin yoğun yük altında olduğu koşu, yürüyüş, zıplama, sıçrama gibi yüksek darbe aktiviteleriyle ilişkilidir.
Stres Kırığı Nedenleri Nelerdir?
-
Aşırı Yüklenme:
Bir kemik, normalden daha fazla stres altında olduğunda stres kırığı riski artar. Özellikle yüksek etkili sporlar, aşırı antrenman veya ağırlık taşıma gibi durumlar, kemik üzerinde aşırı yüklenmeye neden olabilir.
-
Yetersiz Dinlenme:
Vücut, fiziksel aktivitelerden sonra dinlenme ve iyileşme sürecine ihtiyaç duyar. Yetersiz dinlenme, kemiklerin stresle başa çıkma ve iyileşme yeteneğini zayıflatabilir, böylece stres kırığı riskini artırır.
-
Yetersiz Beslenme:
Dengesiz veya yetersiz beslenme, kemik sağlığını etkileyebilir. Kalsiyum, D vitamini ve diğer önemli besin maddelerinin eksikliği, kemiklerin güçlenmesini ve hasara karşı direncini azaltabilir, bu da stres kırığı riskini artırır.
-
Hormonal Değişiklikler:
Hormonal değişiklikler, kemik yoğunluğunu etkileyebilir ve stres kırığı riskini artırabilir. Özellikle menopoz dönemi gibi hormonal değişiklikler, kemiklerin daha zayıf hale gelmesine ve kırılma riskinin artmasına yol açabilir.
-
Tekrarlayan Hareketler:
Sürekli tekrarlanan aynı hareketler, bir kemik üzerinde yinelenen stres yaratır. Örneğin, koşucuların sürekli aynı ayak üzerine binmeleri veya tenis oyuncularının tekrarlayan vuruşlar yapması gibi durumlar, kemiklerde stres kırığı riskini artırabilir.
-
Spor veya Aktivite Değişiklikleri:
Ani bir şekilde yoğunluğu veya süreyi artıran spor veya aktivite değişiklikleri, kemiklere hızlı bir şekilde uyum sağlamaları için yeterli zaman tanımadığında stres kırığı riskini artırır.
-
Osteoporoz veya Düşük Kemik Yoğunluğu:
Kemik yoğunluğunun azalması veya osteoporoz gibi kemik hastalıkları, kemiklerin zayıflamasına ve stres kırığı riskinin artmasına neden olabilir.
Stres kırığına neden olan diğer sebepler ise şu şekildedir:
-
Yaş:
Daha yaşlı sporcularda osteoporoz gibi kemik yoğunluğu sorunları bulunabilir. Zayıflamış kemik, sağlıklı kemikten daha erken bir stres reaksiyonu ve kırılma geliştirebilir.
-
Vücut Ağırlığı:
Düşük BMI’si olan veya zayıf olan bir kişi zayıflamış kemiklere sahip olabilirken, BMI’si yüksek olan ve vücut ağırlığı ile tekrarlayan yükleme yapan bir kişi de stres kırığı yaşayabilir.
-
Anatomi:
Ayaktaki anormallikler, ayağın yere nasıl değdiği üzerinde etkili olabilir. Bunyonlar, tendinit ve düşük veya yüksek kemerler, ayak bozukluklarının örnekleridir. Kas zayıflığı, dengesizlikler ve esneklik eksikliği tüm olası nedenlerdir.
-
Cinsiyet:
Düzensiz adet dönemine sahip veya adet görmeyen kadınlarda stres kırığı görülebilir.
Stres Kırığı Belirtileri Nelerdir ?
Stres kırığının belirtileri, genellikle kemik üzerine uzun süreli ve tekrarlayan bir yük uygulandığında ortaya çıkar. Bu belirtiler, stres kırığı gelişen bölgede farklılık gösterebilir, ancak genellikle şu şekilde sıralanabilir:
-
Ağrı:
Stres kırığı olan bölgede, özellikle aktivite sırasında veya sonrasında, sürekli veya tekrarlayan ağrı hissedebilirsiniz. Ağrı, genellikle dinlenme döneminde hafifler, ancak yine de tamamen geçmez.
-
Hassasiyet:
Stres kırığının olduğu bölge dokunmaya karşı hassas olabilir. Basınç uygulandığında veya üzerine baskı yapıldığında ağrı artabilir.
-
Şişlik:
Etkilenen bölgede şişlik veya hafif bir ödem görülebilir.
-
Kızarıklık:
Stres kırığı bölgesinde ciltte hafif bir kızarıklık olabilir.
-
Bölgeyi Kullanma Güçlüğü:
Stres kırığı nedeniyle etkilenen bölgede hareket etmekte zorlanabilirsiniz. Özellikle yük taşıyan aktivitelerde sorunlar yaşanabilir.
-
Şiddetlenen Ağrı:
Stres kırığı gelişen bölgeyi kullanmaya devam ettiğinizde veya yük taşıyan aktivitelere devam ettiğinizde ağrı şiddetlenebilir.
Stres kırığı belirtileri başlangıçta hafif olabilir ve çoğu zaman kırık, röntgen çekilmeden teşhis edilemez. Bu nedenle, kemikler üzerinde tekrarlayan yük taşıyan kişilerde, ağrı ve hassasiyet gibi belirtiler varsa erken teşhis ve tedavi için bir sağlık uzmanına başvurmak önemlidir. Erken tedavi, daha ciddi komplikasyonların önüne geçebilir ve daha hızlı iyileşmeyi sağlayabilir.
Stres Kırığı Hangi Kemiklerde Yaygındır?
Stres kırıkları yoğun olarak alt vücuttaki kemiklerde meydana gelir. Çünkü bu kemikler insan vücudunun yapısı gereği tüm vücut ağırlığını taşır. Bu kemikler ayakta dururken veya hareket ederken vücudun ağırlığını destekleyen kemikler olduğu için kırık oluşma riski daha yüksektir.
Stres kırıklarının ortaya çıktığı kemik çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:
- Alt bacak (Tibia ve Fibula),
- Ayak (Özellikle ayak bileklerini ve topuğu ayak parmaklarına bağlayan kemikler),
- Topuk (Kalkaneus),
- Alt sırt (Lomber Omurga),
- Kalça,
- Eller ve bilekler.
Stres Kırığı Tanısı Nasıl Konur?
-
Tıbbi Geçmiş ve Fizik Muayene:
Sağlık uzmanı, belirtilerinizle ilgili detaylı bir tıbbi geçmiş alacak ve fizik muayene yapacaktır. Bu süreçte, ağrı şikayetleri, aktivite düzeyiniz, yaşam tarzınız ve olası risk faktörleri hakkında sorular sorulabilir.
-
Görüntüleme Testleri:
Stres kırığı tanısı için yaygın olarak kullanılan görüntüleme testleri arasında röntgen, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve kemik sintigrafisi yer alır.
-
Röntgen:
Stres kırıklarının teşhisinde ilk adım genellikle röntgen çekimidir. Röntgen görüntüleri, kırık çizgilerinin veya kemikteki anormalliklerin tespitinde yardımcı olabilir. Ancak, stres kırığı başlangıcında röntgen görüntüleri normal olabilir ve kırığın erken evrede tespit edilmesini zorlaştırabilir.
- MRI:
Daha detaylı görüntüler sağlayarak stres kırığının erken evrelerini tespit etmek için kullanılabilir. MRI, kemikteki çatlakları veya kırıkları daha hassas bir şekilde gösterebilir.
-
Kemik Sintigrafisi:
Kemik sintigrafisi, vücuda radyoaktif bir madde enjekte edilerek yapılan bir tarama testidir. Radyoaktif madde, kırık veya stres kırığı olan bölgelerde yoğunlaşarak anormal kemik aktivitesini gösterebilir.
- Diğer Testler:
Bazı durumlarda, tanıyı doğrulamak veya diğer olası nedenleri elemek için kan testleri veya diğer laboratuvar testleri istenebilir.
Stres Kırığı Nasıl Tedavi Edilir?
Stres kırıklarını tedavi etmek için çeşitli yöntemler bulunur. Doktor kırığın yeri ve ciddiyetine bağlı olarak bu tedavi yöntemlerini uygulamaktadır.
Aşağıda stres kırığı tedavisinde kullanılan yöntemler verilmiştir:
-
Fizik Tedavi:
Stres kırıklarında kullanılan tedavi yöntemlerinden biridir. Fizik tedavi yönteminde su terapileri ve basınç uygulamaları ile kırık oluşumu tedavi edilmektedir. Aynı zamanda egzersizler ile stres kırığı olan bölgenin güçlendirilmesi sağlanmaktadır.
-
ESWT Tedavisi:
Stres kırığında kullanılan ESWT tedavisi, tedavi yönteminde ses dalgaları kullanılmaktadır. Bu tedavi yönteminde kırık olan bölgenin hızlı bir biçimde tedavi edilmesi amaçlanmaktadır.
-
PRP Tedavisi:
PRP tedavisi, stres kırığı yaşayan kişinin kendi kanı ile elde edilen trombositlerin enjekte edilmesine dayanmaktadır. Bu yöntem ile kemik dokusunun kendi kendine iyileşmesi amaçlanmaktadır.
-
Ameliyat:
Stres kırığının cerrahi olmayan tedavi yöntemleri ile tedavi edilemediği durumlarda, cerrahi yöntemlere başvurulmaktadır. Ameliyat yöntemi ile kırılan kemik dokusu temizlenmekte ve ihtiyaç duyulduğu durumlarda vidalama işlemleri gerçekleştirilmektedir.
Kırık olan bölgenin iyileşme süreci kırılan kemiğin konumu, durumu ve hastanın kemik ölçüm değerlerine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Kişinin bu süreçte kendini fizyolojik olarak zorlamamaya çalışması, ideal kilosunu koruması ve bağışıklık sistemini güçlü tutması önemlidir.
Buna ek olarak, stres kırığı tedavisinde kullanılan diğer tedavi yöntemleri şunlardır:
- Stres kırıklarının meydana gelmesinde, tekrarlayan stres ve aşırı kullanım rol oynar. Bu sebeple de stres kırığına yol açan aktivitenin durdurulması önerilebilir.
- Yaralı olan bölgeye yaklaşık 10 dakika buz torbası uygulanabilir. Veya 3 ila 5 dakika buz masajı yapılabilir.
- Ayak bileğinde ve bacakta şişlik bulunduğunda, doğru pozisyonda durarak şişlik azaltılabilir. Bunun için sırt üstü uzanırken bacağı yerden kaldırılmalıdır. Ve ayağı kalp seviyesinin üzerine yükseltilmelidir.
- Kırık olan bölgede şişliğin ve ağrının iyileşmesine yardımcı olmak için nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar önerilebilir.
- Bacakta ve ayakta oluşan stresi azaltmak için koruyucu ayakkabı kullanımı önerilir. Sert tabana sahip bir ayakkabı, tahta tabanlı bir sandalet veya sert tabanlı bir ameliyat sonrası ayakkabı, bunun için faydalıdır.
- Yaklaşık 2 ila 8 hafta dinlenme önerilir.
- Doktora danıştıktan sonra,yüzme veya bisiklete binme gibi darbe içermeyen egzersizlerle çapraz antrenman önerilebilir.
- Uzun süreler boyunca düşük etkili aktivitelerin uygulanmasından sonra yüksek yoğunluklu egzersizlere geçilebilir. Fiziksel terapi, aktivitelere devam etmede ve tekrar yaralanmayı önlemek için gerekli değişiklikleri yapmada faydalı olabilir.
- Stres kırığının iyileşme sürecinde ayağa veya bacağa ağırlık vermek için koltuk değneği kullanımı önerilebilir.
Stres Kırığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?
-
Kırığın Şiddetlenmesi:
Stres kırığı tedavi edilmezse, kırık bölgesindeki çatlaklar veya kırıklar ilerleyebilir ve daha ciddi bir kırığa dönüşebilir. Bu durum, iyileşme sürecini uzatabilir ve tedaviyi daha karmaşık hale getirebilir.
-
Fonksiyon Kaybı:
Stres kırığı tedavi edilmezse, ağrı ve rahatsızlık devam edebilir ve aktiviteleri kısıtlayabilir. Bu da günlük yaşamda fonksiyon kaybına neden olabilir ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.
-
Kemikte Deformite:
Stres kırığı tedavi edilmezse, kırık bölgesindeki kemikler yanlış bir şekilde iyileşebilir veya kaynamamış kemik parçaları oluşabilir. Bu durumda kemikte deformiteler oluşabilir.
-
Kronik Ağrı:
Stres kırığı tedavi edilmezse, ağrı kronikleşebilir ve uzun süre devam edebilir. Kronik ağrı, yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir ve günlük aktiviteleri sınırlayabilir.
-
Yürüme Bozuklukları:
Stres kırığı tedavi edilmezse, kemiklerin doğru iyileşememesi sonucu yürüme bozuklukları ortaya çıkabilir. Bu durum, yürüme ve hareket yeteneğini etkileyebilir.
-
Kırık Komplikasyonları:
Stres kırığı tedavi edilmediğinde, enfeksiyon riski veya damar, sinir gibi dokulara zarar verme riski artabilir. Bu komplikasyonlar tedaviyi daha karmaşık hale getirebilir.
Stres Kırığı Önleme Yöntemleri Nedir?
Bazı basit uygulamalar stres kırıklarını önlemeye fayda sağlayabilir. Aşağıda stres kırığını önleme yöntemlerinden bazıları listelenmiştir.
- Herhangi bir yeni spor aktivitesine yavaş yavaş başlamayı ve kademeli olarak ilerlemeyi sağlayın
- Çapraz antrenman: Yaralanmayı önlemek için aynı amaçla birden fazla egzersizi kullanabilirsiniz. Örneğin, aşırı kullanımdan kaynaklanan yaralanma riskini azaltmak için her gün koşmak yerine çift günlerde koşabilir ve tek günlerde bisiklete binebilirsiniz. Bu, farklı aktiviteler kasları farklı şekillerde kullandığından, belirli kaslarda oluşan stresi sınırlar.
- Sağlıklı bir diyet uyguladığınızdan ve diyetinize kalsiyum ve D vitamini açısından zengin besinler eklediğinizden emin olun.
- Çocuğunuzun herhangi bir spor aktivitesi için uygun ayakkabı veya ayakkabı kullandığından ve eski veya yıpranmış ayakkabılardan kaçındığından emin olun.
- Çocuğunuz ağrı ve şişlikten şikayet ediyorsa, aktiviteyi hemen durdurun ve çocuğunuzun birkaç gün dinlenmesini sağlayın.