İnsan Beyni Nasıl Çalışır?

İnsan Beyni Nasıl Çalışır?

İnsan beyni, elektriksel ve kimyasal sinyallerle çalışan son derece karmaşık bir organdır. Temel olarak nöron adı verilen sinir hücrelerinin oluşturduğu dev bir iletişim ağı gibi çalışır.

Beyni oluşturan üç ana bölüm şunlardır:

Beyin (Serebrum): 

Serebrum beynin en büyük kısmıdır ve yaklaşık %80’ini oluşturur.

Serebrum sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşur. Sağ yarım küre vücudun sol tarafını kontrol ederken sol yarım küre vücudun sağ tarafından sorumludur.

Bu yarım küreler, korpus kallozum adı verilen sinir ağı ile birbirine bağlanır. Beyin yarım küreleri, içlerinde beyaz ve gri maddeyle çevrilidir. Gri madde çeşitli hücrelerden, beyaz madde ise aksonlardan oluşur.

Beyincik:

Diğer adı küçük beyin olan beyincik, beyin sapının üst kısmının arkasında yer alan, duyusal girdileri kas tepkileriyle koordine eden beyin bölgesidir.

Vücudun denge organlarından biri olan ve kas kontrolünü sağlayan beyincik, motor hareketlerinin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesi için hayati bir organ olarak da kabul edilir.

Beyni oluşturan üç ana bölümden biri olan beyincik, başın arka kısmında, beyin ile beyin sapı arasında kalan bölgede yer alır. Ve beyaz maddeyi kaplayan bir korteks ve içi sıvıyla dolu bir ventrikülden oluşur. Ayrıca beyincik iki yarım küreye bölünmüş bir yapıdadır.

Beyinciğin başlıca görevleri şunlardır:

• Denge ve hareket dahil olmak üzere kas kontrolü sağlar.
• Motor hareketliliğinin işlevsel sürdürülmesini sağlar.
• Kasların birbiriyle uyumlu çalışmasına destek olur.
• Göz hareketlerini koordine eder.
• Duyguları kontrol eder.
• Karar verme sürecinde aktif bir rol oynar.
• Bilişsel süreçlerde etkilidir.

Beyin Sapı:

Beynin en alt kısmında yer alan ve omurilikle doğrudan bağlantı kuran yapıdır.

Beynin temel yaşamsal işlevlerini kontrol eden ve hayatta kalmak için kritik olan bir bölge olarak, solunum, kalp atışı, kan basıncı gibi otomatik ve hayati fonksiyonları düzenler.

Bu beyin sapı, beyin yarım küreleri ile omurilik arasında bir köprü işlevi görür.

Beyin Sapı Bölümleri Nelerden Oluşur?

Beyin sapı serebrum, beyincik ve omurilik arasındaki iletişimi köprülemek için görev yapar.

Ve üç bölümden oluşur: 

• Orta Beyin
• Pons
• Medulla Oblongata (Soğancık)

Beyin sapı, beyin aksonlarının bulunduğu beyaz ve gri maddeyi içerir (beyaz cevher ve gri cevher olarak da bilinir).

Gri madde sinir hücresi gövdelerinden oluşur. Ve önemli beyin sapı çekirdeklerini içerir.

Beyin sapının beyaz madde yolları ise serebrum, beyincik ve omurilik arasında seyahat eden nöron aksonlarından oluşur. Afferent yollar beyne bilgi taşır. Ve efferent yollar beyinden bilgi taşır.

Beyin sapı bölümleri, vücudun işlevlerini düzenlemede büyük ve önemli bir rol oynar.

Beynin Temel Bölümleri ve Görevleri Nelerdir?

Ön Beyin (Prosensephalon) Bölümleri ve Görevleri

Ön beyin iki ana kısma ayrılır:

1. Telensefalon (Telencephalon):

Bu, ön beynin en büyük ve dış kısmıdır. Beyin yarım küreleri (hemisferler), korteks ve bazal ganglionlar bu kısımda yer alır.

Beyin Yarım Küreleri (Hemisferler):

Beynin sağ ve sol olmak üzere iki eşit parçaya ayrılmış halidir. Bu iki yarım küreye “sağ hemisfer” ve “sol hemisfer” denir.

Birbirleriyle korpus kallozum (corpus callosum) adı verilen sinir lifi ağı aracılığıyla iletişim kurarlar.

Sağ ve Sol Beyin Görevleri Nelerdir?

Sağ beyin özellikleri şöyledir:

• Müzikal yaratıcılık,
• Sezgisellik,
• Yaratıcılık,
• Bütünsel düşünme,
• Hayal kurma,
• Yüzleri tanıma,
• Duyguları anlama,
• Hayal gücünü kullanma.

Beynin sağ tarafında bir hasar oluşması durumunda görülebilecek etkilerse şu şekildedir:

• Yaratıcılığın ve algıların değişmesi,
• Görsel ve mekânsal bozukluklar,
• Eksikliklere yönelik farkındalığın azalması,
• Büyük resmi görememek,
• Görsel hafızanın zayıflaması,
• Vücudun sol kısmındaki hareket kontrolünün azalması.

Sol Beyin:

Sol beyin özellikleri şu şekilde sıralanabilir;

• Eleştirel düşünme yeteneği,
• Mantık ve muhakeme,
• Matematik,
• Dil becerisi,
• Sıralama,
• Doğrusal düşünme.

Beynin sol tarafında bir hasar oluşması durumunda görülebilecek etkiler şu şekilde sıralanabilir:

• Sıralama bozuklukları
• Mantıksal hatalar,
• Konuşma ve dil konusunda zorluklar,
• Felaket tepkileri,
• Vücudun sağ kısmındaki hareket kontrolünün azalması.

Beyin Korteksi (Cerebral Cortex):

• Bilinçli düşünme, hafıza, dikkat, öğrenme, istemli hareketlerin kontrolü burada gerçekleşir.
• Gri madde olarak bilinir.

Bazal Ganglionlar (Bazal Çekirdekler):

• Hareketlerin başlaması ve kontrolü.
• İstemli kas hareketlerinin düzgün gerçekleşmesini sağlar.
• Parkinson ve Huntington gibi hastalıklarla ilişkilidir.

Limbik Sistem:

Beynimizin derinliklerinde yer alan ve duygusal tepkiler, hafıza, motivasyon gibi birçok temel işlevi düzenleyen bir yapılar kompleksidir.

Limbik Sistemin Görevleri

• Hipokampus:

Hafıza oluşumu ve öğrenme

• Amigdala:

Duyguların (özellikle korku ve öfke) işlenmesi

Singulat girus, septum pellucidum, fornix gibi yapılar da dahildir.

Duygusal durumlar, içgüdüler ve motivasyon üzerinde etkilidir.

Beynin Lobları ve  Görevleri Nelerdir?

1. Frontal Lob (Ön Lob):

Alın bölgesinde, beynin ön kısmında yer alır.

Görevleri:

• İstemli kas hareketlerini kontrol eder (motor korteks burada yer alır)
• Planlama, karar verme, problem çözme
• Dikkat, konsantrasyon
• Kişilik ve davranışların düzenlenmesi
• Konuşma üretimi (Broca alanı, sol frontal lobda)

Zedelenirse:

• Davranış Değişiklikleri,
• Dikkat Dağınıklığı,
• Konuşma Bozuklukları (Afazi),
• Motor Kontrol Sorunları

2. Parietal Lob (Yan Lob):

Frontal lobun arkasında, üst yan kısımdadır.

Görevleri:

• Dokunma, basınç, sıcaklık, ağrı gibi duyusal bilgileri işler (somatosensoriyel korteks)
• Mekânsal algı ve yön tayini
• El-göz koordinasyonu
• Nesnelerin boyut, şekil ve yönünü tanıma

Parietal Lobdaki Bazı Önemli Yapılar

• Postsantral Girus:

Bu bölge beynin primer duyusal korteksidir. Duyusal homonkulus denilen vüudun duyusal verilerinin işlendiği, her vücut kısmının belli bir korteks alanı ile temsil edildiği bir bölgedir. Brodmann’ın 3. alanı olarak da bilinir.

• Posterior Parietal Korteks:

Hareketlerin koordine edilmesi ve uzaysal muhakemede hayati rol oynar. Otomobil kullanırken yola fırlayan bir hayvan gibi yeni uyarıların tetiklediği dikkati sağlar.

• Superior Parietal Lobül:

Çevreye göre kişinin kendisinin ve diğer nesnelerin oryantasyonunu kurmasını sağlar. Ellerden de belirgin uyarı aldığı için ince becerileri koordine etmeye yardım ettiği düşünülmektedir.

• İnferior Parietal Lobül:

Gerschwind bölgesi olarak da bilinen bu alan yüz ifadelerini ve duyguları değerlendirmeye yardım eder. Dil işleme, basit matematiksel işlemler, vücut algısı gibi farklı alanlarda da görevleri olabilir. Angular ve supramarginal girus da buradadır.

Zedelenirse:

• Vücudun karşı tarafını algılamama,
• Yön bulma bozukluğu,
• Beden farkındalığının azalması

3. Temporal Lob (Şakak Lobu)

Kulağa yakın şakak bölgesinde bulunur.

Görevleri:

• İşitme ve ses tanıma (işitsel korteks burada yer alır)
• Dilin anlaşılması (Wernicke alanı, genellikle sol temporal lobda)
• Hafıza ve öğrenme
• Yüz tanıma ve duygusal tepkiler

Temporal Lobdaki Bazı Önemli Alanlar

• Limbik Lob:

Bu bölge aslında birkaç lobun kesişiminde yer alır. Fakat temporal lobla direkt olarak ilişkidedir. Savaş ya da kaç cevabı gibi otomatik duygusal reaksiyonları kontrol eder. Limbik lob hafıza, öğrenme ve dikkat için önemli yapılar olan hippokampus ve amigdalayı içerir. İştah, cinsel istek gibi bilinç dışı duygusal durumları ve bazı otomatik vücut fonksiyonlarını kontrol eder.

• Wernicke Alanı:

Konuşmanın anlaşılması ile ilişkili bir bölgedir.

• Broca Alanı:

Konuşmanın gerçekleştirilmesine yardım eder. Wernicke alanı ile beraber iletişimde önemli bir yerdir.

Zedelenirse:

• İşitme Bozuklukları,
• Dil Anlama Güçlüğü,
• Hafıza Sorunları

4. Oksipital Lob (Arka Lob):

Beynin en arka kısmındadır.

Görevleri:

• Görsel bilgilerin işlenmesi (görme korteksi burada yer alır)
• Renk, ışık, hareket ve şekil algısı

Zedelenirse:

• Görme bozuklukları,
• Nesneleri tanıyamama (görsel agnozi),
• Görme alanı kayıpları

2. Diensefalon (Diencephalon):

Bu kısım, telensefalonun altında ve beyin sapının hemen üstünde yer alır.

Talamus:

• Duyusal bilgilerin (görme, işitme, dokunma gibi) beyin korteksine iletilmesi
• Duyusal veri işleme merkezi

Hipotalamus:

• Vücut iç dengesi (homeostazi) sağlar.
• Açlık, susuzluk, uyku, cinsellik, vücut ısısı, hormon salgılanması gibi işlevleri yönetir.
• Hipofiz beziyle birlikte çalışarak endokrin sistemi kontrol eder.

Epitalamus (Epifiz Bezi):

• Melatonin hormonu salgılar.
• Biyolojik saat ve uyku-uyanıklık ritmini düzenler.

Orta Beyin (Mesencephalon) Bölümleri ve Görevleri

Orta beyin, başlıca dört ana bölümden oluşur:

1. Tegmentum:

Orta beynin iç kısmında, beyin sapının ön tarafında yer alır.

Görevleri:

• Kas tonusu ve reflekslerin düzenlenmesi
• Göz hareketlerinin kontrolü
• Ağrı ve duyusal bilgi iletimi

İçerdiği Yapılar:

• Kırmızı Çekirdek (Nucleus Ruber):

Kas hareketlerinin kontrolünde yer alır.

• Substantia Nigra (Kara Madde):

Dopamin üretir, hareketin düzgün yapılmasını sağlar (Parkinson hastalığında bu yapı zarar görür).

2. Tektum:

Orta beynin arka (dorsal) kısmındadır.

Görevleri:

Görsel ve işitsel reflekslerin yönetimi

İçerdiği Yapılar:

Dört çıkıntılı bölgeden oluşur.

Bunlara corpora quadrigemina denir:

• Üst Ikiz Çıkıntılar (Superior Colliculi):

Görsel refleksler (örneğin ani ışığa tepki)

• Alt Ikiz Çıkıntılar (Inferior Colliculi):

İşitsel refleksler (örneğin yüksek sese irkilme)

3. Serebral Pedünküller (Cerebral Peduncles):

Orta beynin ön kısmında bulunur.

Görevleri:

• Beyin korteksi ile omurilik, beyincik ve beyin sapı arasında motor komutların taşınması.
• İstemli hareketin iletiminde rol alır.

4. Sylvian Akvedüğü (Aqueductus Cerebri / Serebral akvedük)

Tegmentum ve tektum arasında ince bir kanaldır.

Görevi:

• Ventrikül ile 4. ventrikül arasında beyin omurilik sıvısının (BOS) akışını sağlar.

Arka Beyin (Hindbrain) Bölümleri ve Görevleri

1. Orta Beyin (Mesensefalon):

Beyin sapının en üst kısmıdır.

Görevleri:

• Görme ve İşitme Reflekslerini Kontrol Eder:

Orta beyinde bulunan superior colliculus görsel refleksleri, inferior colliculus ise işitsel refleksleri düzenler. Bu sayede göz kırpma, sese yönelme gibi tepkiler gerçekleşir.

• Kas Hareketlerini Düzenler:

Orta beyin, kas tonusu ve istemli kas hareketlerinin koordinasyonunda görev alır. Özellikle dopamin salgılayan bölgeleri sayesinde motor hareketlerin akıcılığı sağlanır.

• Motor ve Duyusal İletimi Sağlar:

Omurilikten gelen duyusal bilgileri ve beyinden gelen motor komutları düzenleyerek hedef bölgelere iletir.

• Otonom Sinir Sistemini Etkiler:

Orta beyin, kalp atış hızı, solunum gibi otonom (istemsiz) fonksiyonların da düzenlenmesine yardımcı olur.

• Ağrı ve Uyku Döngüsünde Rol Oynar:

Bazı araştırmalar, orta beynin ağrı algısı ve uyanıklık-uyku döngüsünde de etkili olduğunu göstermektedir.

2. Pons (Varol Köprüsü):

Orta beyin ile omurilik soğanı (medulla oblongata) arasında yer alır.

Görevleri:

• Motor ve Duyusal İletişim:

Varol Köprüsü, beyin yarım küreleriyle omurilik arasındaki motor ve duyusal sinyalleri iletmek için bir köprü görevi görür. Bu sayede, beyin üst bölgeleri ile vücut arasındaki iletişim sağlanır.

• Motor Kontrol:

Beynin üst kısımlarından gelen motor komutlar, kaslara iletilmek üzere varol köprüsünden geçer.

• Duyusal Bilgiler:

Vücutta oluşan duyusal veriler (örneğin, dokunma, ağrı) varol köprüsünden geçerek beynin ilgili bölgelerine ulaşır.

• Solunum Düzenlemesi:

Varol Köprüsü (Pons), solunum hızını ve derinliğini kontrol eden solunum merkezlerine sahip olan bir yapıdır. Beyin sapındaki bu merkezler, solunum ile ilgili refleksleri ve ritmi düzenler.

Solunum sistemi, pons aracılığıyla beynin üst kısımlarına haber gönderir. Ve vücut ihtiyaca göre hızla tepki verir (örneğin, egzersiz sırasında daha hızlı nefes alma).

• Uyku ve Uyanıklık Döngüsü:

Varol Köprüsü (Pons), uyku-uyanıklık döngüsü üzerinde etkili bir rol oynar.

Özellikle REM uykusu (hızlı göz hareketleriyle ilgili uyku evresi) sırasında varol köprüsü aktif hale gelir. Ve beyin dalgalarını kontrol eder.

Uyandığınızda, varol köprüsü uyanıklığı sürdürmeye yardımcı olur.

• Refleks ve Kas Koordinasyonu:

Varol Köprüsü (Pons), bazı temel refleksleri düzenler ve kas hareketlerinin koordinasyonuna yardımcı olur. Beynin motor komutlarının doğru bir şekilde iletilmesi, düzgün hareketlerin gerçekleşmesi için önemlidir.

Özellikle, göz hareketleri ve yüz kaslarının hareketi varol köprüsünün kontrolünde olabilir.

• Duyusal ve Motor Bilgilerle İlgili Beyin-Omurilik İletişimi:

Varol Köprüsü (Pons), beynin diğer kısımlarından gelen duyusal bilgilerin işlenmesini sağlar. Ayrıca, kaslara yönelik motor komutlar beyin korteksinden varol köprüsüne gönderilir. Ve oradan uygun kaslara iletilir.

• Yüz ve Göz Hareketleri:

Pons, yüz kaslarının hareketini ve göz hareketlerini kontrol eden bazı sinir yollarını içerir.

Bu nedenle;

• Göz kırpma,
• Yüz kasları hareketleri,
• Gülme ve yüz ifadeleri

Varol köprüsü ile ilişkilidir.

3. Medulla Oblongata (Omurilik Soğanı):

Beyin sapının en alt bölümüdür. Omurilikle doğrudan bağlantılıdır.

Görevleri:

• Kalp atış hızı, kan basıncı ve nefes almayı yönetir:

Omurilik soğanı, kardiyovasküler ve solunum sistemlerinin kalp atış hızını, nefesi, kan basıncını ve daha fazlasını kontrol eden birleşik bir sistem halinde birbirine bağlandığı bölgedir.

• Vücudun otomatik süreçlerinde görev alır:

Öksürme, hapşırma, yutma, kusma ve denge gibi vücudun otomatik olarak yerine getirdiği süreçlerde görev alır. Bu süreçlere genellikle kişinin düşünmesine gerek kalmadan yaptığı durumları içerir.

• Sinir bağlantıları için önemlidir:

Ana sinirlerin büyük çoğunluğu omurgada birleşerek beyne sinyaller taşır. Bu sinyaller omurilik soğanından geçer.

En Sık Görülen Beyin Hastalıkları Nelerdir?

Beyin hastalıkları, çeşitli sebeplerle ortaya çıkabilir. Ve bireylerin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir.

İşte en sık görülen bazı beyin hastalıkları:

1. Alzheimer Hastalığı:

Genellikle yaşlılıkla ilişkili bir hastalık olan Alzheimer, hafıza kaybı, düşünme becerilerinde azalma ve davranış değişiklikleri ile karakterizedir.

Belirtiler:

• Unutkanlık,
• Yönelim Kaybı,
• Dil Becerilerinde Zorluk
• Kişilik Değişiklikleri.

2. Parkinson Hastalığı:

Beynin hareket kontrolünü sağlayan bölgelerdeki dopamin üretiminin azalması sonucu meydana gelir. Bu hastalık motor becerilerde zayıflamaya yol açar.

Belirtiler:

• Titreme (Tremor),
• Kas Sertliği,
• Hareketlerde Yavaşlama,
• Denge Problemleri.

3. Migren:

Baş ağrısının şiddetli ve tekrarlayıcı olduğu, genellikle bir kısmı başın bir tarafında hissedilen bir hastalıktır. Migren atakları bazen bulantı, ışığa duyarlılık ve kusma gibi semptomlarla birlikte gelir.

Belirtiler:

• Şiddetli Baş Ağrısı,
• Işık ve Ses Duyarlılığı,
• Bulantı,
• Kusma

4. İnme (Felç):

Beyindeki kan akışının aniden kesilmesiyle meydana gelir. Beyin hücreleri oksijensiz kalır. Ve hasar görür.

Belirtiler:

• Yüzde Asimetri,
• Konuşma Bozukluğu,
• Vücutta Uyuşma veya Güçsüzlük,
• Baş Dönmesi.

5. Epilepsi:

Beyindeki anormal elektriksel aktiviteler sonucu nöbetler meydana gelir. Epilepsi, nöbetlerin tekrarladığı bir hastalıktır.

Belirtiler:

• Nöbetler,
• Bilinç Kaybı,
• Kasılmalar,
• Gözde Kayma,
• Hafıza Kaybı.

6. Depresyon ve Anksiyete:

Beyindeki kimyasal dengesizlikler nedeniyle ruhsal sağlık problemleri gelişebilir. Depresyon ve anksiyete, beyin fonksiyonlarını etkileyen yaygın hastalıklardır.

Belirtiler:

• Sürekli Üzgün Hissetme,
• İlgi Kaybı,
• Uyku Problemleri,
• Kaygı,
• Huzursuzluk

7. Multipl Skleroz (MS):

Beyin ve omuriliği etkileyen bir bağışıklık sistemi hastalığıdır. Sinirlerin etrafındaki koruyucu kılıfın (miyelin) hasar görmesi sonucu sinir iletimi bozulur.

Belirtiler:

• Görme Problemleri,
• Kas Güçsüzlüğü,
• Denge Kaybı,
• Uyuşma.

8. Beyin Tümörleri:

Beyin dokusunda anormal hücrelerin büyümesiyle meydana gelir. İyi huylu veya kötü huylu olabilir.

Belirtiler:

• Baş Ağrıları,
• Bulantı,
• Nöbetler,
• Görme Kaybı,
• Denge Problemleri.

9. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB):

Genellikle çocukluk döneminde başlayan, dikkat eksikliği ve hiperaktivite ile karakterize edilen bir nörogelişimsel bozukluktur.

Belirtiler:

• Dikkat Eksikliği,
• Huzursuzluk,
• Aşırı Hareketlilik,
• Dürtüsellik.

10. Şizofreni:

Düşünce, duygu ve davranışlarda bozukluklarla kendini gösteren ciddi bir psikiyatrik hastalıktır. Beyinde kimyasal dengesizlikler sonucu ortaya çıkar.

Belirtiler:

• Halüsinasyonlar,
• Delüzyonlar,
• Gerçeklikten Kopma,
• Düşüncelerde Dağınıklık.

İnsan Beyninin Yüzde Kaçını Kullanır?

İnsan sağlıklı bir beyne sahipse bu beynin tamamı kullanılabilir. Belirli beyin bölgelerinde bir hasar söz konusuysa bu durum değişebilir. Hastalıktan veya hasardan kaynaklı olarak bu beyin bölgeleri küçülebilir veya yok olabilir.

Beynin Dinlenmesi İçin Kaç Saat Uyku Gerekir?

• Yetişkinler ve yaşlılar için gerekli uyku süresi genellikle 7 ila 9 saattir.
• Gençler ve okul çağındaki çocuklar için bu süre yaklaşık olarak 9,5 saattir.
• Bebekler içinse günlük uyku süresi 16 ila 18 saattir.

Bu uyku süresi bebeklerde büyüme ve beyin gelişimi için oldukça önemlidir.