Epilepsi (Sara Hastalığı) Nedir?

Epilepsi (Sara Hastalığı) Nedir?

Halk arasında sara hastalığı olarak da bilinen epilepsi, beynin bir bölgesinde bulunan hücrelerin anormal elektrik sinyali yollamasıyla kendini gösterir.

Doğum esnasında veya daha sonra herhangi bir sebeple beyin hasarı yaşayan kişilerde gelişen epilepsi hastalığı, ülkemizin yaklaşık %1’ini etkileyen kronik (uzun süreli) bir hastalıktır. Bu hastalık, epilepsi nöbetleri ile ortaya çıkar.

Ani şekilde kendini gösteren epilepsi nöbetleri, beynin tamamına veya belli bir bölümüne yayılır. Nöbet tipleri ise beynin hangi bölgesinde başladığına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bazı epilepsi nöbetlerinde bilinç kaybı ve kontrolsüz vücut hareketleri görülebilirken, bazısı silik belirtilerle hissedilir.

Dünya genelinde yaklaşık 65 milyon insanı pençesi altına alan epilepsi, beyinde bulunan nöronlarda ani ve kontrolsüz deşarjlara sebep olur. Buna bağlı olarak hastada istem dışı kasılmalar, duyusal değişiklikler ve bilinç değişiklikleri görülür.

Hastalığın kesin tedavisini sağlayan epilepsi ilaçları ne yazık ki şu anda mevcut değildir. Ancak nöbet geçirmeyi önleyici stratejiler ve çeşitli ilaçlar yardımıyla bu hastalığın kontrol altında tutulması mümkündür.

Epilepsi (Sara Hastalığı) Nedenleri Nelerdir?

Epilepsi nöbetlerinin gelişmesinde birçok farklı mekanizma rol oynayabilir. Sinirlerin dinlenme ve uyarılma durumları arasındaki dengesizlik, epilepsi nöbetlerinin altında yatan nörobiyolojik temeli oluşturuyor olabilir.

Epilepsi vakalarının hepsinde altta yatan neden tam olarak tespit edilememektedir.

• Doğum travması,
• Geçmişteki kazalardan kaynaklanan kafa travması,
• Zor bir doğum hikayesi
• Yaşlılarda serebral damarların vasküler anormallikleri,
• Yüksek ateşli hastalıklar,
• Aşırı kan şekeri,
• Alkol yoksunluğu,
• Kafa içi tümörler ve ensefalit, hassasiyetle ilişkili nedenlerden bazılarıdır.

Epilepsi, bebeklik döneminden ileri yaşlara kadar herhangi bir dönemde ortaya çıkabilir.

Bir kişide epilepsi nöbetlerinin gelişmesine yatkınlığı arttırabilecek birçok durum mevcuttur:

• Yaş:

Epilepsi hastalığı herhangi bir yaşgrubunda görülebilir ancak bu hastalığın en sık olarak tanı aldığı yaş gruplarını erken çocukluk dönemindeki ve 55 yaş sonrasındaki bireyler oluşturur.

• Beyin Enfeksiyonları:

Menenjit (beyin zarlarının iltihaplanması) ve ensefalit (beyin dokusunun iltihaplanması) gibi iltihaplanma ile seyreden hastalıklarda epilepsi gelişme riskinde bir artış söz konusudur.

• Çocukluk Çağı Nöbetleri:

Bazı küçük çocuklarda epilepsi hastalığı ile ilişkili olmayan nöbetler ortaya çıkabilir. Özellikle yüksek ateş ile seyreden hastalıklarda ortaya çıkan nöbetler, çocuğun büyümesi ile birlikte genellikle kaybolur. Bazı çocuklarda ise bu nöbetler epilepsi gelişimi ile sonlanabilir.

• Demans:

Bilişsel işlevlerde fonksiyon kaybı ile ile seyreden Alzheimer hastalığı gibi rahatsızlıklarda epilepsi gelişimine bir yatkınlık oluşabilir.

• Aile Öyküsü:

Yakın akrabalarında epilepsi hastası bulunan kişilerde, bu hastalığın gelişimi için bir risk artışı olduğu kabul edilir. Anne veya babanın epilepsi hastası olduğu çocuklarda bu hastalığa yaklaşık olarak %5 oranında bir yatkınlık söz konusudur.

• Kafa Travmaları:

Düşmeler ve çarpmalar gibi kafa travmaları sonrası kişilerde epilepsi hastalığı meydana gelebilir. Bisiklet sürme, kayak ve motosiklet sürme gibi aktiviteler esnasında başın ve vücudun doğru ekipmanlar ile korunması önem arz eden bir konudur.

• Vasküler Rahatsızlıklar:

Beynin oksijen ve besin desteğinden sorumlu kan damarlarında tıkanıklık ya da kanama gibi durumlar sonucunda ortaya çıkan inmeler, beyin hasarına neden olabilir. Beyinde hasar alan doku bölgesel olarak nöbetleri tetikleyerek kişilerde epilepsi hastalığı gelişmesine neden olabilir.

Epilepsi (Sara Hastalığı) Belirtileri Nelerdir?

Epilepsi nöbeti semptomları büyük ölçüde değişebilir. Nitekim epilepsili bazı insanlar nöbet sırasında birkaç saniye boş gözlerle bakarken, diğerleri tekrar tekrar kollarını veya bacaklarını seğirebilir. Unutulmamalıdır ki  kişinin tek bir nöbet geçirmesi epilepsi olduğu anlamına gelmez. Epilepsi teşhisi için genellikle en az iki provoke edilmemiş nöbet gerekir.

Epilepsinin bazı belirtileri şunlardır:

• Vücutta ani kasılmalar, kollarda ve bacaklarda kontrol edilemeyen sarsılma hareketleri
• Bilinç kaybı, geçici kafa karışıklığı
• Görünür bir sebep olmaksızın aniden düşme
• Korku, kaygı veya deja vu gibi psişik belirtiler
• Mide bulantısı
• Ani olarak ortaya çıkan yoğun korku ve endişe hali
• Geçici kafa karışıklığı
• Belirgin bir uyaran olmaksızın ani göz kırpma nöbetleri
• Ellerde ve ayaklarda kısmı şekilde kontrolsüzlük
• Kendisine sorulan şeylere yanıt verememe, kısa bir süre iletişim kuramama
• Baş sallama hareketleri (seri şekilde)
• Sabit bir noktaya bakmak

Epilepsi (Sara Hastalığı) Türleri Nelerdir?

Epilepsi hastalığı beynin tutulum gösterdiği bölgesine göre sınıflandırılabilir. Bazı kişilerde birden fazla epilepsi türü de görülebilir.

Sık rastlanan epilepsi türleri şu şekilde sıralanabilir:

• Absans Nöbetler:

Çocukluk çağlarında daha sık görülen absans nöbetlerde kişi, dışarıdan bakıldığında dalmış gibi görünür. Çocuğun konuşma sırasında birden susması ile karakterize olan absans nöbetlerde çocuk, yaklaşık 10 saniye boyunca hareketsiz kalır. Sorulan sorulara yanıt vermez. Yetişkinlerde görülen absans nöbet sırasında ise kişi anlamsız kelimeler söyler, yürür. El ve / veya dudaklarıyla tekrarlayıcı nitelikte hareketler yapar. Absans nöbetlerde nöbet süresi kısadır. Ve nöbet süresince yaşananları kişinin kendisi hatırlamaz.

• Basit Parsiyel Nöbetler:

3 farklı şekilde gelişen basit parsiyel nöbet sırasında kişinin bilinci açıktır. Bu nöbet türü çoğunlukla hastanın beyninin frontal, temporal ve parietal loblarının birinden kaynaklanır.

1. Temporal Lobdan Kaynaklanan Nöbetler:

Motor nöbet olarak tanımlanır. Motor nöbet sırasında kişi kötü bir koku ya da tat alır. Aniden korkuya kapılır. Ve sersemlik hissi yaşar.

• Deja vu hissi,
• Algı ve hafıza sorunları,
• Uyuşukluk,
• Terleme ve mide bulantısı

Gibi belirtiler ortaya çıkar.

Motor nöbet sırasında kişinin başını sağa sola hareket ettirmesi, kolunu yukarı kaldırması gibi hareketler oluşabilir.

2. Frontal Lobdan Kaynaklanan Nöbetler:

Nöbet sırasında kişinin kolunu kaldırdığı ya da başını çevirdiği taraf, hangi frontal lobun etkilendiğinin göstergesidir. Farklı bir deyişle kişi nöbet sırasında başını sola çeviriyorsa nöbet, frontal lobun sol tarafından kaynaklanır. Frontal lobda konuşma merkezinin bulunmasına bağlı olarak kişide geçici olarak konuşma bozukluğu gelişir. Nöbetten sonra kişide kısa süreli güçsüzlük ya da geçici felç oluşabilir.

3. Parietal Lobdan Kaynaklanan Nöbetler:

Vücut duyularının algılandığı beyin bölgesi ise parietal lobdur. Duyusal nöbetlerin oluşmasına yol açan bu durumda kişi tuhaf duygular hissedebilir. Geçici olarak ağrı hissi ve uyuşukluk görülebilir.

• Kompleks Parsiyel Nöbetler:

Kişinin nöbet anını hatırlamadığı kompleks parsiyel nöbet sırasında kişi yere düşmez. Yalanma, yutkunma ve çiğneme hareketleri yapılabilir. Ayrıca kişi etrafta dolaşarak, kıyafetlerini çekiştirebilir.

• Jeneralize Nöbetler:

Sara nöbeti ya da epilepsi krizi dendiğinde akla gelen ilk nöbet türü olan jeneralize nöbet türünde kişi, öncelikle kaskatı kesilir. Ve ardından yere düşer. Vücudundaki tüm kaslar istemsiz bir şekilde kasılıp gevşer.

Kişinin bilinci nöbet süresince kapalıdır. Ve nöbetin ardından hiçbir şeyi hatırlamaz. Jeneralize nöbetin sona ermesiyle birlikte kişi yavaşça kendine gelir. Çoğunlukla bitkin ve şaşkın haldedir.

Epilepsi Evreleri Nelerdir? 

Bazı kişiler epilepsi oluşmadan önce bazı belirtiler hissedebilir. Nöbet, beynin küçük bir alanından kaynaklanıyorsa nöbet öncesinde, bazı durumlarda hissedilebilen bu semptomlara aura denir. Bu belirtiler, beyinde anormal elektrik aktivitenin oluştuğu bölgeye göre de farklılık gösterebilir.

Epilepsi nöbetinden önce oluşan belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

• Uyuşma:

Kişi vücudunun belli bir kısmında uyuşukluk hissedebilir.

• Görme ve İşitme Kaybı:

Kişinin görüşünde ya da işitmesinde farklılık oluşabilir.

• Koku:

Nöbet öncesinde kişi kötü koku alabilir.

• Mide Bulantısı:

Midede baskı ya da bulantı hissi oluşabilir.

• Duygu Durum Değişimi:

Kişi aniden korku duygusu hissedebilir.

Epilepsi Tanısı Nasıl Koyulur?

Epilepsi nöbeti sırasında hastanın bilinci kapalı olur. Bu yüzden nöbet sırasında yaşananları hatırlayamaz.

Nöbet sırasında olup bitenin hekime doğru bir şekilde aktarılması, tanının doğru şekilde koyulması için büyük önem taşıdığından nöbet sırasında kişinin yanında bulunan yakınlarının da hastayla birlikte doktora gelmesi gerekir.

Böylece hekim, hastanın anamnezini yakınlarından alabilir.

Fizik muayenenin ardından tanının netleştirilmesi için hekim gerekli gördüğünde ;

• BT,
• MR,
• EEG veya PET

gibi radyolojik görüntüleme tetkikleri yapılmasını talep edebilir. Elde edilen bulguların ışığında kişiye epilepsi tanısı koyulur.

Epilepsi Tedavisi Nasıl Yapılır?

Epilepsi tedavisi ilaçlarla yapılır. İlaç tedavisi ile epilepsi nöbetleri büyük oranda önlenebilir. Tedavi boyunca epilepsi ilaçlarının düzenli kullanılması büyük önem taşır.

İlaç tedavisine yanıt vermeyen hastalar mevcut olduğu gibi çocukluk epilepsileri gibi yaşla birlikte geçebilen epilepsi türleri de mevcuttur.

Hayat boyu süren epilepsi türleri de vardır. İlaç tedavisine cevap vermeyen hastalarda cerrahi tedavi uygulanabilir.

Nöbet gelişimini önleme özelliği gösteren birçok dar spektrumlu antiepileptik ilaç mevcuttur:

• Karbamazepin etken maddeli antiepileptik ilaçlar şakak kemiklerinin altında bulunan beyin bölgesi (temporal lob) kaynaklı meydana gelen epileptik nöbetlerde fayda sağlayabilir.
• Bu etken maddeli ilaçlar diğer birçok ilaç ile etkileşime girmesi nedeniyle hekimlere diğer sağlık durumları ile ilgili kullanılan ilaçların bilgisinin verilmesi önem arz eder.
• Absans ve fokal nöbetlerde benzodiazepin türevi olan clobazam etken maddeli ilaçlar kullanılabilir. Sakinleştirici, uykuyu arttırıcı ve kaygı giderici etkileri olan bu ilaçların küçük çocuklarda da kullanılabilmesi önemli özellikleri arasında yer alır.
• Bu etken maddeli ilaçların kullanımı sonrasında nadir de olsa ciddi alerjik cilt reaksiyonları ortaya çıkabileceği için dikkatli olunmalıdır.
• Divalproex, gama-aminobütirik asit (GABA) isimli bir nörotransmitter üzerinden etki gösteren ve absans, fokal, kompleks fokal ya da çoklu nöbetlerin tedavisinde kullanılabilen bir ilaçtır.
• GABA beyinde inhibitör (aktivite durdurucu, yavaşlatıcı) etki gösteren bir madde olması nedeniyle bu ilaçlar epileptik nöbetlerin kontrolünde fayda sağlayabilir.
• Ethosuximide etken maddeli ilaçlar, tüm absans nöbetlerin kontrolü için kullanılabilir.
• Fokal nöbetlerin tedavisi için kullanılan bir diğer ilaç çeşidi gabapentin etken maddeli ilaçlardır. Gabapentin içeren ilaçların kullanımı sonrası diğer antiepileptik ilaçlara göre daha fazla yan etki ortaya çıkabilmesi nedeniyle dikkatli olunmalıdır.
• Epilepsi nöbetlerinin kontrolü için kullanılan en eski ilaçlardan biri olan fenobarbital içeren ilaçlar, jeneralize, fokal ve tonik-klonik nöbetlerde fayda sağlayabilirler.
• Antikonvülsan (nöbet önleyici) etkileri dışında uzun süreli sakinleştirici etkileri de olması nedeniyle fenobarbital içeren ilaçların kullanımı sonrasında aşırı sersemlik hali gelişebilir.
• Fenitoin etken maddeli ilaçlar sinir hücrelerinin zarlarının stabilizasyonunu sağlayan ve uzun yıllardır antiepileptik tedavi içerisinde başvurulan bir diğer ilaç türüdür.

Bu ilaçlar dışında farklı tarzlarda nöbet türlerinin bir arada görüldüğü ve beynin farklı bölgelerinde aşırı aktivasyon sonucu nöbet gelişen hastalarda daha geniş spektrumlu antiepileptik ilaçlara başvurulabilir:

• Klonazepam, uzun süre etki gösteren, myoklonik ve absans nöbetlerin engellenmesi amacıyla reçetelendirilebilen bezodiazepin türevi antiepileptik etkili ilaçtır.
• Lamotrijin etken maddeli ilaçlar birçok çeşit epilepsi nöbetinde fayda gösterebilen geniş spektrumlu antiepileptik ilaçlar içerisinde yer alır.
• Bu ilaçların kullanımı sonrasında Stevens-Johnson Sendromu adı verilen nadir ancak ölümcül seyirli deri rahatsızlığı ortaya çıkabileceği için dikkatli olunmalıdır.
• 5 dakikadan daha uzun bir süre boyunca devam eden ya da aralarında pek fazla zaan olmadan ardışık olarak meydana gelen nöbetler status epileptikus olarak tanımlanır. Benzodiazepin türevi bir diğer etken madde olan lorazepam içeren ilaçlar bu tip nöbetlerin kontrolünde fayda sağlayabilir.
• Levetirasetam içeren ilaçlar, fokal, jeneralize, absans ya da diğer birçok tip nöbette ilk basamak tedavide başvurulan ilaç grubunu oluşturur. Her yaş grubunda kullanılabilen bu ilaçların bir diğer önemli özelliği epilepsi tedavisi amacıyla kullanılan diğer ilaçlara göre daha az yan etki meydana getirmesidir.
• Bu ilaçlar dışında GABA üzerinden etkili valproik asit içeren ilaçlar da geniş spektrumlu antiepileptik ilaçlar içerisinde yer alır.

Epilepsi Nöbeti Geçiren Bir Kişiye Nasıl Müdahale Edilmelidir ?  

• Öncelikle sakin olmak hastaya yapılan en önemli yardımdır.
  Özellikle büyük nöbetler sırasında hastanın ağzından gelen köpük ve sekresyonların hastanın boğazına kaçmasını engellenmelidir. Daha sonra rahat nefes almasını sağlamak için hastayı yan yatırılmalıdır.
• Hastanın nöbet sırasında kendini yaralamasını ve başını çarpmasını engellemek için başı ve gövdesi desteklenmeli mümkünse yumuşak bir yerde yan yatırılmalıdır.
• Çenede kilitlenme olması durumunda, kaşık, tahta bir cisim veya elle hastanın ağzının açılmaya çalışılması doğru değildir.
• Bu hem müdahaleyi yapan kişinin hem de hastanın yaralanmasına neden olabilir.Bu sırada kırılan bir diş veya oluşan bir kanama nefes almayı daha da güçleştirebilir.
• Nöbet sırasında çabuk uyanması için hastanın yüzüne su atıp  soğan koklatmak ve  tokat atmak uygun davranışlar değildir.
• Nöbet beyindeki elektriksel aktivite nedeniyle olduğu için bu aktivitenin sonlanması ile nöbet bitecektir.
• Hastanın yüzüne su atmak vb. müdahaleler ile nöbet sonlanmaz.
  Genelde nöbetler 1-3 dk içinde sonlanırlar.
• Ancak 5 dk üzerinde devam eden nöbetlerde hastanın hızlıca bir sağlık kuruluşuna ulaştırılması gerekir.

Epilepsi Hastaları Nelere Dikkat Etmelidir?

Epilepsi hastalarının durumlarıyla ilgili bilinçli olmaları çok önemlidir. Bu hastalıkla mücadele etmenin en önemli adımı hastalığı, nöbetleri tanımaktır.

Epilepsi hastaları nelere dikkat etmelidir sorusunu şöyle yanıtlayabiliriz;

• Tedaviniz için verilen ilaçları düzenli olarak tam saatinde alın.
• Düşme ihtimalinize karşı sert zeminlerden uzak durun.
• Üzerinizde epilepsi hastası olduğunuzu belirten bir kart taşıyın.
• Banyo yaparken kapıyı kilitlemeyin.
• Aşırı ışıktan kaçının.
• Uykusuz kalmayın. Çok yorulmayın.
• Ani düşmelerde kafa darbesi almamak için önlem alın.
• Nöbetleriniz devam ediyorsa araç kullanmayın. Ve araç kullanmadan önce mutlaka doktora sakıncası olup olmadığını sorun.

Epilepsinin tamamen iyileşmesi her hastada mümkün olmayabilir. Bununla birlikte hastaların büyük çoğunluğunda tedavi ile nöbetler kontrol altına alınabilir.

Ancak hasta sürekli doktor kontrolünde olmalı ve hastalığın seyri dikkatli şekilde izlenmelidir.

Epilepsi nöbeti sırasında hastanın dışında çevresinde olan kişilerin ilk müdahalesi çok önemlidir. Kişiye zarar verecek şeyler yapmaktan kaçınılmalıdır.