Böbrek Taşı Nedir?

Böbrek Taşı Nedir?

Böbrek taşı, bir kum tanesi kadar küçük veya bir golf topu büyüklüğünde olabilen düzensiz şekilli katı bir kütle veya kristaldir. Bu böbrek taşının (veya taşlarının) boyutuna bağlı olarak kişi, bir böbrek taşına sahip olduğunu bile fark etmeyebilir. Küçük taşlar bile idrar yolu vasıtasıyla vücudu terk ederken aşırı ağrıya neden olabilir. Sıvı tüketmek, üç hafta kadar sürebilen bu sürece yardımcı olabilir.

Büyük bir böbrek taşı üreterde (idrarı böbrekten mesaneye boşaltan tüp) sıkışabilir. Bu olduğunda, taş kanamaya neden olabilir ve idrarın vücuttan çıkmasını engelleyebilir. Kendi kendine geçemeyen bir taş için ameliyat gerekebilir.

Böbrek Taşı Neden Oluşur?

Böbrek taşı oluşmasından birden daha fazla faktör rol oynamaktadır.  Birden daha fazla faktörün bir arada bulunması riski artırabilmektedir.

• Yetersiz Miktarda Sıvı Alımı:

Vücuda yeterli olan miktarda su bulunmaması böbrek taşı oluşmasında oldukça önemli bir etkiye sahiptir. Gün içerisinde yeterli miktarda su içilmemesi idrar ile atılan taş öncüsü olan maddelerin yoğunluğunu arttırmaktadır. Bununla birlikte idrarı asidir bir hale getirebilmektedir. Bu durum böbrek taşı oluşumunun meydana gelmesine sebep olmaktadır.

• Cinsiyet:

Erkek bireylerde kadınlara oranla daha fazla miktarda böbrek taşı oluşmaktadır.

• Genetik:

Bireyin ailesinde de böbrek taşı olması genetik açıdan taşın oluşumuna yer açar.

• Daha önce böbrek taşı olan hastalarda tekrardan  oluşma ihtimali yüksektir. Özellikle 25 yaşından önce geçirmiş olan hastalarda bu durun daha sık görülür.
• Beslenmemiz ise böbrek taşı oluşumundaki bir başka sebeptir. Protein, sodyum ve şeker açısından yüksek beslenme düzeyi bu hastalığın ortalaya çıkmasa sebep olan etkenlerden biridir.
• Sindirim sistemi ameliyatı geçirmiş insanlarda bu hastalığın ortaya çıkma oranı artmaktadır.
• Tek böbrekli olmakta bu hastalığın riskini çoğaltır.
• İdrarda sistin, oksalat, kalsiyum veya ürik asit oranlarının artması sonucunda da  taş oluşma ihtimali artar.
• Sıvı birikimini azaltmak amacıyla kullanılan ilaçlar da  riski artırır.
• Çok fazla idrar yolu enfeksiyonu geçirmiş olan kişilerde, Chron hastalığı, hiperparatiroidizm, medüller sünger böbrek, renal tübüler asidoz ve dent hastalığı gibi hastalıklar bu hastalığın oluşmasını sağlayabilir.
• D vitamini ve kalsiyum hapları kullanmak böbrek taşı riskini arttır.

Böbrek Taşı Belirtileri Nelerdir?

Çok küçük taşlar idrar yolundan geçip kendiliğinden düşebilmektedir. Ancak boyutu büyüdükçe taş, böbrekten mesaneye geçmekte zorlanır ve üreterde sıkışabilir. Taşın konumuna ve boyutuna bağlı olarak hastalar genelde bu aşamada ağrı hissetmeye başlar ve bu ağrı yaygın olarak “yan ağrısı” olarak tanımlanır.

• Kaburgaların altı, yanı veya arkasında şiddetli ağrı
• Alt karın ve kasıklara yayılan ağrı
• Dalgalar halinde gelen ve yoğunluğu artan ağrı
• İdrar yaparken ağrı
• Pembe, kırmızı veya kahverengi renkli idrar
• Bulutlu veya kötü kokulu idrar
• Mide bulantısı ve kusma
• Sürekli idrara çıkma ihtiyacı
• Normalden daha sık idrara çıkma
• Ateş ve titreme

Böbrek Taşı Çeşitleri Nelerdir?

• Kalsiyum Taşları:

Kalsiyum oksalat ve kalsiyum fosfat gibi kalsiyumun çeşitli bileşiklerinin oluşturduğu taşlardır. Tüm böbrek taşı vakalarının yaklaşık %75’i kalsiyum taşlarından oluşmaktadır.

• Ürik Asit Taşları:

Genellikle yüksek proteinli diyetle beslenen bireylerde görülen böbrek taşı türüdür.

• Sistin taşları:

Nadir görülen bir böbrek taşı türü olmakla birlikte genellikle metabolik bozukluklardan kaynaklıdır.

• Sitruvit (Enfeksiyon) Taşları:

Genellikle idrar yolu enfeksiyonlarından kaynaklanan bu taş türü, çok hızlı büyümesi nedeniyle kısa sürede ciddi böbrek hasarına yol açabilmektedir.

Böbrek Taşı Nasıl Teşhis Edilir?

Böbrek taşının teşhisinde üroloji doktorunun detaylı muayenesi önemlidir.

Bu böbrek taşının belirtileri üroloji doktoru için çoğu durumda yeterli olabilmektedir.

Bununla birlikte böbrek taşı teşhisinin tam olarak netleştirilebilmesi için bir takım tetkikler yapılabilmektedir.

• Kan Testi:

Böbreklerin doğru çalışıp çalışmadığının kontrolünü sağlamak için kan testi yapılabilir. Özellikle kandaki ürik asit ve kalsiyum gibi böbrek taşı oluşumunda etkili olabilecek maddelerin oranları incelenir.

• İdrar Testi:

İdrarda kan ve enfeksiyon varlığı belirlenebilir. Böbrek taşına eşlik edebilecek hastalıkları belirlemek ve teşhisi netleştirmek için idrar testleri önemli ayrıntılar verebilir. Ayrıca 1 günlük idrar toplama testleri uygulanabilir.

İdrar toplama testiyle idrarda taş oluşumuna neden olabilecek veya engelleyecek maddeler belirlenebilir.

Görüntüleme Yöntemleri: 

Görüntüleme yöntemleri ile böbrek taşlarına teşhis konulabilir. Böbrek taşlarının görüntüleme yöntemleri ile teşhisinde farklı yöntemler kullanılabilir.

• Bilgisayarla Tomografi:

Küçük taşlar dahil böbrek veya idrar yolundaki taşların yeri ve boyutu belirlenebilir. Bilgisayarlı tomografi ile böbrek ve çevre organlarda farklı bir rahatsızlık olup olmadığı da belirlenebilir.

• Ultrason:

Yüksek frekanslı ses dalgalarının kullanıldığı ultrason yöntemi ile böbrek taşlarıyla ilgili bilgi elde edilebilir. Hızlı ve güvenilir sonuçlar alınabilmektedir. Çok küçük taşlar ve idrar yoluna girmiş taşlar ultrason yöntemi ile bazen gözden kaçabilir.  Ancak Ultrasonografi radyasyona maruz kalınmaması için hamilelerde tercih edilmektedir.

• İntravenöz Ürogram (IVU) veya İntravenöz Piyelogram (IVP):

Damardan kontrast madde verilmesinin ardından böbreklerin süzme işleminin röntgen ile kontrol edilmesi esasına dayanmaktadır. Ancak son yıllarda tercih edilen bir yöntem değildir.

• Böbrek Taşı Analizi:

Daha önce idrar yoluyla atılan bir taşın üroloji doktoruna götürülmesi ile taşın iç yapısının hangi maddelerden oluştuğu test edilebilir.

Gazlı bez, çorap veya süzgece idrar yaparak atılan taş toplanabilir. Taşın laboratuvarda incelenmesi ile yeniden taş oluşumunu engelleyecek tedavinin uygulanması konusunda doktora fikir verir.

Böbrek Taşları Nasıl Tedavi Edilir?

Böbrek taşı tedavisi taşın bulunduğu bölge, büyüklüğü ve tipine göre farklılık gösterebilmektedir. Bu böbrek taşlarının birçoğu özellikle 4 mm. ’den daha küçük olanlar idrar yolu ile kendi kendine vücuttan atılabilirler. Ancak küçük böbrek taşları da şiddetli ağrılara neden olabilmektedir.

• Su:

Böbrekteki küçük taşlar, hastanın bol su içmesiyle doğal olarak kendiliğinden düşebilir. Gün içerisinde 2-3 litre su içerek, idrar yollarını ve böbreği temizlemede etkili olabilir. Yeteri kadar su tüketen kişilerin idrar renkleri berraktır. Böbrek taşı tedavisinde de bu sonuca ulaşmak istenilir.

• İlaç:

Böbrek taşı tedavisinde, böbreklerdeki kasları harekete geçirici ilaçların kullanılması, taşların daha rahat düşürülmesine yardımcı olabilir.

İlaçlar, daha rahat bir taş düşürme süreci sağlayabilir. Bu süreçte yaşanacak ağrılardan dolayı ağrı kesici ilaçlar da kullanılabilir.

İdrar yollarından geçemeyecek kadar büyük olan taşlar için farklı tedavi yöntemleri uygulanmaktadır.

• Ses Dalgaları İle Böbrek Taşının Kırılması (SWL): 

Böbrek taşının bulunduğu bölge ve büyüklüğüne bağlı olarak şok dalga tedavisi taş kırma yöntemi kullanılabilir.

Vücudun dışından böbrek taşının parçalanmak için güçlü titreşimler oluşturan ses dalgaları kullanılmaktadır. Kırılan böbrek taşı parçaları idrar ile vücuttan atılır.

İşlem böbrek taşının büyüklüğü ve bulunduğu bölgeye ve kullanılan cihaza göre 30-45 dakika sürebilmektedir.

Ses dalgaları ile böbrek taşının kırılması çok şiddetli olmamakla birlikte ağrıya neden olabileceği için sedasyon veya hafif anestezi altında gerçekleştirilir. Hasta aynı gün evine gönderilir. Ameliyatsız taş kırma yöntemi olarak bilinen ses dalgaları ile  taşın kırılması yöntemi genellikle 2 cm’den küçük böbrek taşlarda başarı sağlamaktadır.

• Flexible Üreterorenoskopi (Retrograd İntrarenal Cerrahi, Lazerle Taş Kırma)

Bükülebilir, esnek yapıdaki optikli aletler yardımıyla yine idrar yapılan kanaldan girilerek sırasıyla mesane, üreter ve böbreklere ilerlenerek taş görüntülenir. Kesi gerektirmeyen endoskopik bu ameliyatta taş bulunduktan sonra lazer enerjisi ile taş gözle görülemeyecek düzeyde parçalara ayrılır. Bazen taşın boyutu, lokalizasyonu ve idrar kanalındaki darlıklar nedeniyle tekrarlayan seansta operasyonlar gerekebilir.

Yine üreter taşlarına uygulanan üreteroskopi yönteminde olduğu gibi operasyon sonrası kalan taş hacmine, üriner sistemdeki ödeme bağlı olarak idrar drenajının sağlanması amacı ile bir ucu mesanede bir ucu böbrekte kıvrılan katater (double j stent) üretere yerleştirilerek bir kaç gün ya da hafta sonra çıkarılır. Bu yöntem genellikle çok büyük olmayan böbrek taşları (<2-3 cm) ve üreterin üst kesiminde bulunan taşlar için tercih edilir.

Aynı gün bile taburcu olunabilimesi, hızla iş hayatına dönülebilmesi (2-3 gün),komplikasyon oranının az olması, taşsızlık sağlama oranının fazla olması bu ameliyatı diğer alternatif böbrek taşı ameliyatlarına (perkütan nefrolitotomi, açık cerrahi) göre avantajlı kılar.

• Perkütan Nefrolitotomi (PCNL) Yöntemi

Perkütan Nefrolitotomi (PCNL), böbrek içinde büyük veya karmaşık böbrek taşlarının tedavisinde kullanılan bir cerrahi yöntemdir. Bu yöntem, minimal invaziv bir teknik olmasına rağmen, üreteroskopik taş kırma veya ESWL gibi daha basit taş tedavi yöntemlerinin yetersiz kaldığı durumlarda tercih edilir.

Perkütan Nefrolitotomi (PCNL) yöntemi, büyük ve karmaşık böbrek taşlarının tedavisinde başarıyla kullanılan etkili bir yöntemdir. Ancak her hastanın durumu farklı olduğundan, uygun tedavi seçeneğinin belirlenmesi için bir üroloji uzmanına danışmak önemlidir.

• Açık Böbrek Taşı Ameliyatı:

Gelişen teknoloji nedeniyle böbrek taşlarının açık ameliyatı günümüzde çok az yapılmaktadır.  Çok büyük bir taş veya anormal anatominin olduğu hastalarda uygulanmaktadır. %1’i geçmeyen açık  ameliyatında üroloji doktoru böbrekleri ulaşmak için sırta bir kesi açarak böbrek taşlarına ulaşmaktadır.

• Hiperparatiroidi Ameliyatı: 

Kanda kalsiyum düzeyinin normal sınırlar içinde kalmasını sağlayan tek organ olan paratiroid bezlerinin normalden fazla çalışması böbrek taşı oluşmasına neden olabilir. Bu bezler çok fazla paratiroid hormonu (hiperparatiroidizm) ürettiğinde, kalsiyum seviyeleri yükselerek kalsiyum taşlarının oluşmasına zemin hazırlar. Paratiroid bezlerine yönelik ameliyat kalsiyum seviyelerinin normale dönmesini sağlar. Ve  taşın oluşmasını engelleyebilir.

Tekrar Böbrek Taşı Oluşumunu Engellemek İçin Öneriler

• Kişi idrar da asit – baz dengesini bozacak yiyecek ve içeceklerden uzak durmalıdır.
• Günde 2,5 – 3 litre sıvı tüketimini vücuduna almalıdır.
• Kişi bol bol egzersiz yapmalı ve sürekli hareket halinde olmalıdır. Fazla tuz kullanımı varsa azaltılmalıdır, çünkü tuz böbreklerin en büyük düşmanıdır.
• Bol lifli besinler tüketmek taşın oluşumunu engellemektedir. Hazır bulunan yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalıdır.
• Genel olarak kişi sebze ağırlıklı beslenmeye dikkat etmelidir.